Το ζώο της εβδομάδας: Φιδόσαυρα (Pseudopus apodus)‏

H γενική «απέχθεια» των ανθρώπων για τα ερπετά και ειδικότερα για τα φίδια είναι γνωστή, σε σημείο που δε μιλάμε για απλή αντιπάθεια αλλά μάλλον για πραγματικό «πόλεμο» εναντίων τους. Οι σαύρες από την άλλη -χωρίς να αποτελούν τα αγαπημένα άγρια ζώα του κοινού- απολαμβάνουν μια ευνοϊκότερη αντιμετώπιση όσο δεν δραστηριοποιούνται κοντά στο ζωτικό χώρο των ανθρώπων. Τι συμβαίνει όμως με ένα «υβρίδιο» των δύο ζωικών ομάδων, των φιδιών και των σαυρών; Αν και δεν υπάρχει στη φύση πραγματικό υβρίδιο φιδιών-σαυρών, το ζώο της εβδομάδας μοιάζει να αποτελεί υβρίδιο, τουλάχιστον όσον αφορά στο κοινό του όνομα: φιδόσαυρα (ή σαυρόφιδο), το οποίο περιγράφει ένα ζώο με χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα είδος σαύρας. Το πρώτο συνθετικό του επιστημονικού λατινικού της ονόματος προέρχεται από τις λέξεις ψευδής+πόδας ενώ το δεύτερο από το στερητικό α(στερητικό)+πόδας, περιγράφοντας και στις δύο περιπτώσεις ένα ζώο που δεν έχει πόδια. Παρόλα αυτά, η μορφολογία του ζώου που μοιάζει πολύ με φίδι σε συνδυασμό με το μεγάλο του μέγεθος αρκούν για να «σπείρουν» τον πανικό σε κάθε του εμφάνιση. 

Η φιδόσαυρα ανήκει στην οικογένεια σαυρών Anguidae που περιλαμβάνει τις άποδες σαύρες, δηλαδή, σαύρες οι οποίες δεν έχουν καθόλου άκρα! Εξαπλώνεται σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και στα περισσότερα νησιά. Είναι η μεγαλύτερη σαύρα της Ευρώπης με συνολικό μήκος σώματος να φτάνει τα 140 εκατοστά και την ουρά να μη διαχωρίζεται εμφανώς από το σώμα. Το κεφάλι είναι εύρωστο με εμφανή ακουστικά ανοίγματα πλευρικά, χωρίς να διακρίνεται λαιμός. Το σώμα είναι επίσης συμπαγές ενώ κατά μήκος των πλευρών υπάρχει μια χαρακτηριστική δερματική πτυχή σαν αυλάκι. Κάτω από κάθε φολίδα που καλύπτει το σώμα υπάρχει μια αντίστοιχη οστέινη πλάκα, ενώ όλες οι πλάκες ενώνονται μεταξύ τους σχηματίζοντας μια αδιαπέραστη οστέινη πανοπλία σε όλο το σώμα εκτός από τις δύο πλευρικές πτυχές, οι οποίες εξυπηρετούν την αναπνοή του ζώου. Το ζώο έχει ομοιόμορφο μελί-καστανό ή καστανό, με το κεφάλι να είναι ανοιχτότερο, ενώ τα ανήλικα άτομα είναι γκρίζα με πολλές σκουρόχρωμες κηλίδες. Απαντάται σε βιότοπους με πετρώδες ή βραχώδες υπόστρωμα και ξηρόφιλη βλάστηση, σε περιοχές με ανοικτές περιοχές με θάμνους, καλλιέργειες, χορτολιβαδικές εκτάσεις. Δραστηριοποιείται την ημέρα και εμφανίζει έντονη δραστηριότητα, ενώ στις θερμές νοτιότερες περιοχές δεν πέφτει σε νάρκη και είναι ενεργή όλο το χρόνο. Είναι εδαφόβια σαύρα και βυθίζεται στο χαλαρό έδαφος ή ανάμεσα στις πέτρες, ενώ τα νεαρά άτομα έχουν αναρριχητικές ικανότητες. Η διατροφή της βασίζεται σε ασπόνδυλα (αράχνες, σαλιγκάρια, μυριάποδα, κολεόπτερα, κ.ά.) ενώ καταναλώνονται και μικρά τρωκτικά και σαύρες. Η μορφολογία του σώματος που μοιάζει με φίδι είναι καταδικαστική για τη φιδόσαυρα καθώς έχει την τύχη όλων των φιδιών καθώς ο άνθρωπος την καταδιώκει και τη θανατώνει σε κάθε ευκαιρία. 
Η προστασία της φιδόσαυρας σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι σχετικά «χαλαρή» καθώς περιλαμβάνεται σε ορισμένους καταλόγους συμβάσεων και νόμων. Οι άμεσες απειλές στη σαύρα αυτή είναι ιδιαίτερα έντονες καθώς αντιμετωπίζεται από τον άνθρωπο ως φίδι και θανατώνεται σε κάθε ευκαιρία, ενώ σημαντικές είναι και οι απώλειες στο οδικό δίκτυο κατά τους θερμούς μήνες. Οι έμμεσες πιέσεις στους πληθυσμούς της φιδόσαυρας σχετίζονται με την συρρίκνωση, υποβάθμιση και κατακερματισμό των οικοτόπων που διαβιεί και τη συνεχή απώλεια της φυσικότητας του περιβάλλοντος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. 
Η φιδόσαυρα είναι ιδιαίτερα δραστήρια κατά τους θερμούς μήνες όπου υπάρχει αυξημένη κίνηση του ανθρώπου -επισκεπτών και κάτοικων- στην προστατευόμενη περιοχή του όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού. Οι συναντήσεις δεν είναι συχνές λόγω της ιδιαιτερότητας των βιοτόπων  που διαβιεί το ζώο και της υποχώρησής του μέσα στο έδαφος ή ανάμεσα στις πέτρες, όταν όμως εμφανίζεται το κάνει με έντονο θόρυβο κινούμενης ανάμεσα στη βλάστηση. Η άγνοια του κοινού για την πραγματική ταυτότητα του ζώου που λανθασμένα θεωρείται φίδι και της μηδενικής του επικινδυνότητας, έχει ως αποτέλεσμα τη μοιραία κατάληξη για τη φιδόσαυρα στις συναντήσεις της με τον άνθρωπο.  Αποτελώντας πραγματικό κίνδυνο μόνο για τα ασπόνδυλα -κυρίως- με τα οποία τρέφεται, αποτελεί έναν σημαντικό κρίκο τροφικών δικτύων των οικοσυστημάτων της προστατευόμενης περιοχής και οφείλουμε να το διασώσουμε. 
Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού
Τμήμα Προστασίας & Διαχείρισης
Άστρος Αρκαδίας, 22001 
Τηλ: 27550 22021, Fax: 27550 22806   Email: info@fdparnonas.gr Web: www.fdparnonas.gr