Πλήθος φοιτητών ντύθηκαν στο χακί με αφορμή την ψήφιση του ανωτέρω νόμου. Το γεγονός της στράτευσής τους κινητοποίησε κάποιους συμφοιτητές τους. Στις 16/02/1973 γίνεται απόπειρα κατάληψης της Νομικής σχολής Αθηνών, χωρίς αποτέλεσμα. Η κατάληψη πραγματοποιείται στις 21/02/1973. 4. 000 φοιτητές κατέλαβαν για σχεδόν δύο ημέρες δύο πτέρυγες τεσσάρων ορόφων στην Σόλωνος.
ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ: ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ
ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ
ΕΞΩ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ
Πρόκειται για συνθήματα που για πρώτη φορά ακούγονταν και τα οποία είχαν γενικό και όχι ειδικά σπουδαστικό περιεχόμενο.
Τα μέχρι τότε αιτήματα των φοιτητών ήταν:
* κατοχύρωση γʼ εξεταστικής περιόδου.
* επαγγελματική κάλυψη πτυχίου.
* εκσυγχρονισμός των προγραμμάτων σπουδών.
* ανάκληση επιτρόπων και ελεύθερη συζήτηση προβλημάτων.
* κατάργηση διορισμένων διοικήσεων των φοιτητικών συλλόγων και εκλογές για την ανάδειξη νέων.
Τη διεύθυνση της κατάληψης είχε εκλεγμένη φοιτητική επιτροπή και στη διάρκεια των 40 ωρών της πλήθη κόσμου συγκεντρώθηκαν στους γύρω δρόμους για συμπαράσταση. Διαλύθηκαν ειρηνικά μετά τις υποσχέσεις της συγκλήτου και της αστυνομίας για μη χρήση βίας.
Στις 31 Μαΐου 1973 εκδηλώθηκε το κίνημα στο ναυτικό με ανταρσία στο αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ, που συμμετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ. Με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Ν. Παππά εισήλθε σε ιταλικά ύδατα. Στις 02/07/1973 συνελήφθησαν 70 αξιωματικοί εν ενεργεία και απόστρατοι και την επομένη οι Ε. Αβέρωφ και Π. Γαρουφαλιάς.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της κυβέρνησης η κίνηση αποδείχθηκε οπερετική και συνδέθηκε με προηγούμενη δήλωση του Κων. Καραμανλή από το εξωτερικό.
Σύμφωνα με τον Μαρκεζίνη η κίνηση συγκινούσε τους βασιλόφρονες αξιωματικούς. Ο τέως βασιλιάς το αρνήθηκε. Ο ίδιος πάντως ανέφερε ότι ο Ε. Αβέρωφ, μια εβδομάδα μετά, του αποκάλυψε ότι το κίνημα είχε προδοθεί. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε κατάληψη ελληνικού νησιού και στην συνέχεια διαπραγμάτευση για έξοδο από την δικτατορία.
Ανακοίνωση της κυβέρνησης ήθελε τον Αβέρωφ σύμβουλο των κινηματιών και σύνδεσμό τους με τον Καραμανλή ο οποίος ήδη από τις 19/05/1973 τους είχε δώσει το διάγγελμα που θα απηύθυναν από την Σύρο. Ο δε Γαρουφαλιάς ενίσχυσε τις οικογένειες των κινηματιών με το ποσό των 5. 000. 000 δρχ. Ο Καραμανλής αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμιξη. Ο Κανελλόπουλος εξέφρασε την ανησυχία του για τις συλλήψεις Αβέρωφ – Γαρουφαλιά, οι οποίοι τελικά αμνηστεύθηκαν και μαζί τους και ο Παναγούλης.
Στις 1 Ιουνίου 1973 ο Παπαδόπουλος ανακοίνωσε από ραδιοφώνου ότι αναλαμβάνει προσωρινός Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και ότι εντός μηνός θα ανακοινωθούν οι θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος και εντός διμήνου ο λαός με δημοψήφισμα θα αποφανθεί για το πολιτειακό. Στις 29 Ιουλίου 1973 διεξάγεται το δημοψήφισμα και αποβαίνει υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Με το αποτέλεσμα θα διαφωνήσει ο Κανελλόπουλος που θεώρησε ότι «δεν είναι η θέληση του λαού», ενώ ο Μαύρος θα το χαρακτηρίσει «προϊόν βίας». Ο Καραμανλής είχε ζητήσει ματαίωση, ευρεία συζήτηση για τις διαδικασίες, καθώς επίσης να τεθεί υπό αίρεση ο θεσμός της βασιλείας και η τύχη του να κριθεί σε μελλοντικό δημοψήφισμα (έβγαζε έξω τον Παπαδόπουλο, γνωρίζοντας ότι ο τελευταίος είχε φιλοδοξίες, προφανώς διότι δεν τον συνέφερε η συγκυρία). Ο Κρις Γουντχάουζ ανήγγειλε στο Βρετανικό κοινοβούλιο μετά το δημοψήφισμα το τέλος της μοναρχίας «διότι στο παρελθόν επέδειξε αφροσύνη έναντι του κοινοβουλίου» και προέβλεψε την αδυναμία της αποκατάστασης στον ελληνικό θρόνο.
Στις 19/08/1973 ο Παπαδόπουλος ορκίστηκε πρόεδρος με αντιπρόεδρο τον στρατηγό Οδ. Αγγελή.
Ο Παπαδόπουλος επιθυμούσε να εξελιχθεί από δικτάτορας σε πολιτικό πρόσωπο και εργαζόταν πάνω σε αυτή του την επιθυμία. Με τα Π. Δ. 167 και 168/20-08-1973 χορήγησε γενική αμνηστία και εξήγγειλε άρση του στρατιωτικού νόμου. Ήδη από τα τέλη του 1969 και μέχρι τα μέσα του 1971 επανεξετάστηκαν όλες οι περιπτώσεις πολιτικών εξόριστων και είχαν διαλυθεί τα στρατόπεδα, πλην ελαχίστων στη Λέρο. Από τότε υποσχέθηκε εκλογές το 1974 αντί του 1975 που είχε προαναγγείλει. Η συμπεριφορά του όμως αυτή, ήταν φυσικό να τον απομακρύνει από τους μέχρι τότε συνεργάτες του, που όλοι και κυρίως ο Ιωαννίδης είχαν τα ερείσματά τους στο στράτευμα. Απέναντί του έταξε και τους πραιτωριανούς του, που είχαν μάθει να λειτουργούν ασύδοτα και αδίστακτα.
Την 01/10/1973 ανακοίνωσε την ανάθεση στον Μαρκεζίνη της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης με μοναδικό σκοπό τη διεξαγωγή δημοκρατικών εκλογών το 1974. Έτσι έθεσε τέλος στην 21/04/1967.
Στις 07/10/1973 άρχισε ο 4ος Αραβοϊσραηλινός πόλεμος. Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη αναγνωρίστηκε από κάποιες χώρες (Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία, Αλγερία, Ν. Κορέα, Ν. Βιετνάμ, Πακιστάν κ. α.) δυσκόλεψε όμως τις σχέσεις της με τις Η. Π. Α. που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τις εδώ βάσεις για να προωθούν εφόδια στο Ισραήλ. Οι Άραβες αντέδρασαν και ο Μαρκεζίνης φάνηκε επιφυλακτικός έναντι των Η. Π. Α., οι οποίες τάχτηκαν ανοικτά κατά του νέου καθεστώτος.
Στις 08/10/1973 ορκίστηκε η κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Το νέο καθεστώς δεν είχε καμία στήριξη. Ούτε από τον λαό, ούτε από τον πολιτικό κόσμο, ούτε από τον στρατό, ούτε από τις Η. Π. Α. Φαίνεται μάλιστα ότι από τις 25/10 είχε ήδη οριστεί η ημερομηνία πραξικοπήματος του Ιωαννίδη. Σύμφωνα με την κατάθεση Γκιζίκη, όπως δημοσιεύτηκε από τον Ελεύθερο Κόσμο (έντυπο που υποστήριξε εξʼ αρχής το καθεστώς) στις 22/06/1975:
«η ημερομηνία ανατροπής του Παπαδόπουλου ορίσθηκε ένα μήνα πριν και ήταν γνωστό, σε μένα καθώς και σε κάποιους άλλους αξιωματικούς. Στις 26/11 θα μετέβαινα από την Λάρισα στην Αθήνα για ενημέρωση ενʼ όψει της επισκέψεως στην Τουρκία. Ο Παπαδόπουλος λόγω της επικείμενης επίσκεψης Τσαουσέσκου θα παρέμενε στην Αθήνα, θα ανατρεπόταν και θα ορκιζόμουν στην θέση του».
Την 01/11/1973 ο υπουργός παιδείας της δοτής κυβέρνησης Σιφναίος εξήγγειλε:
* την επαναχορήγηση της αναβολής στράτευσης στους 88 φοιτητές που είχαν επιστρατευθεί τον Φεβρουάριο.
* ρυθμίσεις για τις εξετάσεις.
* υπόσχεση για την διεξαγωγή ελεύθερων φοιτητικών εκλογών τον Φεβρουάριο του 1974 που θα διενεργούσε επιτροπή αριστούχων φοιτητών ορισμένων από την πρυτανεία.
Τα μέτρα όχι μόνο δεν εκτόνωσαν την ένταση, αλλά τη δυνάμωσαν, διότι το νέο καθεστώς ήθελε να λέγεται δημοκρατικό και εν τούτοις ανέβαλε τις δημοκρατικές διαδικασίες με το αιτιολογικό ότι οι βουλευτικές εκλογές έπρεπε να προηγηθούν οποιασδήποτε άλλης δημοκρατικής διαδικασίας.
Οι προτάσεις του υπουργού παιδείας απορρίφθηκαν από τους φοιτητές των οποίων τα αιτήματα βρίσκονταν στον αντίποδα των προτάσεων αυτών:
* κατάργηση του σπουδαστικού τμήματος της γενικής ασφάλειας.
* κατάργηση των κυβερνητικών επιτροπών.
* 12μηνη στρατιωτική θητεία για όλους.
* καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.
* διεξαγωγή φοιτητικών εκλογών τον Δεκέμβριο.
Στις 04/11/1973 στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου που συμμετείχαν πλήθος κόσμου και πολιτικοί, έγινε η πρώτη καταδίκη του προεδρευομένου καθεστώτος. Ακολούθησε διαδήλωση και σύγκρουση με την αστυνομία και συνελήφθησαν 17 (5 φοιτητές, 7 υπάλληλοι, 2 εργάτες, 3 επαγγελματίες) οι οποίοι παραπέμφθηκαν στη «δικαιοσύνη» (η δίκη τους μετατράπηκε σε αντιχουντικό κίνημα. Οι Π. Κανελλόπουλος, Γ. Μαύρος, Ι. Ζίγδης, Α. Μπαλτατζής, Π. Πολυχρονίδης κατέθεσαν στις 11/11/1973 ως μάρτυρες υπεράσπισης. Στις 13/11 καταδικάστηκαν 5 από τους 17) . Την ίδια μέρα ο Σ. Μαρκεζίνης ανήγγειλε ότι στις 17/11 θα προβεί σε βαρυσήμαντες εξαγγελίες για το χρονοδιάγραμμα της κυβερνήσεώς του, με προοπτική την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και το BBC μετέδωσε:
«οι ελπίδες του ελληνικού καθεστώτος περί ειρηνικής μεταβάσεως στην κοινοβουλευτική δημοκρατία υπέστησαν σοβαρό πλήγμα όταν ξέσπασαν άγριες μάχες μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών. Η πρώτη κρίσιμη δοκιμασία του Μαρκεζίνη έδειξε μικρές πιθανότητες συμβιβασμού μεταξύ αυτού και των αντιπάλων του».
Στις 08/11/1973 γίνεται συγκέντρωση στη Νομική χωρίς την άδεια των αρχών. Εκατοντάδες προσερχόμενοι φοιτητές δέχονται επίθεση της αστυνομίας, διασπώνται και ορισμένοι καταφεύγουν στο Πολυτεχνείο, για το οποίο δεν έχει ανακοινωθεί καμιά απαγόρευση από τις αρχές. Στις 17:00 ο πρύτανης Κονοφάγος, ο εισαγγελέας και αξιωματικοί της αστυνομίας διαπραγματεύονται μαζί τους. Οι φοιτητές αξίωσαν την απομάκρυνση της αστυνομίας και αυτό έγινε, αλλά τελικά δεν αποχώρησαν. Αντιθέτως μαζεύτηκαν και άλλοι φοιτητές. Στις 21:00 5-7. 000 ήταν οι συγκεντρωμένοι (κατά Σ. Γρηγοριάδη), η συγκοινωνία διακόπηκε και στα τρόλεϊ έγραφαν συνθήματα:
ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ
Ο ΤΥΡΑΝΟΣ ΘΑ ΠΕΘΑΝΕΙ
Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη είχε κλείσει περίπου ένα μήνα ζωής, τα συνθήματα ήταν πολιτικά και στρέφονταν κατά του καθεστώτος. Το κτίριο εκκενώθηκε ειρηνικά αργά την νύχτα. Η ημέρα αυτή έδειχνε καθαρά ότι μια κατάληψη του Πολυτεχνείου ήταν εφικτή.
Στις 12/11/1973 έγιναν συγκεντρώσεις και συζήτηση:
10:00 της Ιατρικής στου Γουδή
10:30 της Φιλοσοφικής στην Νομική
11:30 της ΑΣΟΕΕ ,στο αμφιθέατρό της
Στην ΑΣΟΕΕ η σύγκλητος αρνήθηκε να δώσει άδεια και έκανε την εξής ανακοίνωση:
«προς αποφυγή περαιτέρω διαταράξεως της τάξεως αποφασίζεται η διακοπή των μαθημάτων και της λειτουργίας της λέσχης για 3 ημέρες από 14/11 έως και 16/11».
Οι φοιτητές απάντησαν με την εξής ανακοίνωση:
«δεν αναγνωρίζουμε σε κανέναν το δικαίωμα να κλείνει την σχολή μας και να αφήνει νηστικούς για 3 ημέρες τους φοιτητές».
Η κατάσταση πάντως δεν εκτραχύνθηκε.
Στις 13/11/1973 ο υπουργός παιδείας δήλωσε ότι παραμένει αμετακίνητος στην θέση του για την διεξαγωγή αρχαιρεσιών μετά την 15η Φεβρουαρίου 1974 με την επίβλεψη επιτροπής αριστούχων φοιτητών που θα επέλεγε το υπουργείο. Είχε στείλει μάλιστα το σχετικό διάταγμα για δημοσίευση στο ΦΕΚ. Οι φοιτητικοί σύλλογοι ορίζουν τις συνελεύσεις τους για την επόμενη ημέρα.
Συνεπώς, μια κυβέρνηση δοτή την οποία δεν στηρίζουν πλέον ούτε οι χουντικοί, έρχεται σε αντιπαράθεση με τους φοιτητές λόγω των αρχαιρεσιών στις σχολές, εξίμιση χρόνια μετά το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη και ένα μήνα από την έναρξη μιας διαδικασίας επαναπολιτικοποίησης της χώρας.
Η Εξέγερση
14/11/1973
Το πρωί ξεκινούν οι γενικές συνελεύσεις που είχαν εξαγγελθεί και το μεσημέρι ακούγεται στην Νομική μια είδηση που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ότι στο Πολυτεχνείο συγκρούονται φοιτητές - αστυνομία. Αποφασίζεται διαδήλωση συμπαράστασης προς το Πολυτεχνείο και μια ομάδα 400 περίπου φοιτητών φεύγει από την συνέλευση της Νομικής και κατεβαίνει την Σόλωνος φωνάζοντας συνθήματα (η ΑΝΤΙΕΦΕΕ του ΚΚΕ ήταν αντίθετη σε αυτή την κίνηση). Η διαδήλωση βρίσκει το Πολυτεχνείο σε αστυνομικό κλοιό και συγκρούεται με τους αστυνομικούς, καταδιώκονται όμως και περίπου 200 - 300 από αυτούς μπαίνουν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου όπου υπάρχει ασυλία και εξακολουθούν να φωνάζουν. Οι συνελεύσεις των φοιτητών του Πολυτεχνείου αποφασίζουν αποχή και παραμένουν όλοι στον χώρο. Προσέρχονται και φοιτητές της ΑΣΟΕΕ που λόγω της πρυτανικής απόφασης να παραμείνει κλειστή η σχολή δεν έχουν που να συνεδριάσουν.
Στις άλλες σχολές όπου είχαν συνέλθει οι γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων όταν έφτασε η πληροφορία της συγκέντρωσης στο Πολυτεχνείο αποφάσισαν να πάνε εκεί.
Κόσμος όμως συγκεντρώνεται και στο απέναντι πεζοδρόμιο, τα συνθήματα ακούγονται σε κάποιους σαν κάλεσμα. Η αστυνομία προσπαθεί να διώξει τους συγκεντρωμένους στο απέναντι πεζοδρόμιο, επεμβαίνει και ο εισαγγελέας, αλλά το πλήθος δεν διαλύεται.
ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ:
ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΛΑΕ
ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΤΥΡΑΝΟ
Ο αστυνομικοί αποσύρονται σε πιο μακρινά σημεία όπως π. χ. την πλ. Κάνιγγος και γιουχάρονται κατά την αποχώρησή τους.
Στις 19:00 - 20:00 τίθεται θέμα κατάληψης από άτομα της ακροαριστεράς (πιθανότατα της ΑΑΣΠΕ η οποία να σημειωθεί ότι ήταν η μόνη αντίθετη με την διενέργεια φοιτητικών εκλογών) και ανένταχτους οι οποίοι ζητούν να παρθούν όλα τα απαραίτητα προς κατάληψη του Πολυτεχνείου μέτρα. Οι ΑΝΤΙΕΦΕΕ και ΡΗΓΑΣ αρχικά διαφωνούν, κατʼ αρχήν συμφωνείται να αφήσουν για αργότερα την λήψη τελικής απόφασης για κατάληψη όταν θα υπήρχαν περισσότερα δεδομένα για να κρίνουν, αλλά τελικά η κατάληψη θα αποφασιστεί και θα συμμετάσχουν σε αυτήν και οι ΑΝΤΕΦΕΕ - ΡΗΓΑΣ. Μέχρι εκείνη την στιγμή δεν μπορούμε να μιλήσουμε για οργανωμένη κίνηση των φοιτητών και γενικότερα για οποιαδήποτε οργάνωση, ώστε όλες οι τάσεις εκδηλώνονται αυθόρμητα.
Ο κόσμος μέσα παραμένει και η κυκλοφορία έξω έχει σταματήσει και οι συγκεντρωμένοι αυξάνονται διαρκώς. Αυτό το γεγονός δίνει την εντύπωση ότι η κατάληψη έχει ήδη αρχίσει. Το βράδυ ο αριθμός των συγκεντρωμένων είναι πολλή μεγάλος, κάποιοι τον υπολογίζουν μέχρι και σε 15. 000 άτομα.
ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ:
ΑΠΟΨΕ ΠΕΘΑΙΝΕΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ
ΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΚΕΤΑ ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝΕ ΕΦΤΑ
ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΓΡΟΤΕΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ
ΔΕΝ ΣΕ ΘΕΛΕΙ Ο ΛΑΟΣ ΠΑΡʼ ΤΟΝ ΠΙΘΗΚΟ ΚΙ ΕΜΠΡΟΣ
ΨΩΜΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΛΑΕ ΠΕΙΝΑΣ ΓΙΑΤΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΥΝΑΣ
Η ΧΟΥΝΤΑ ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
ΕΞΩ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ
ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΤΟ
Οι αιρετές επιτροπές των σπουδαστών καλούσαν τον κόσμο να μείνει στο Πολυτεχνείο επʼ αόριστο, διαβεβαιώνοντας ότι έγιναν οι απαραίτητες προμήθειες τροφίμων και άλλων αναγκαίων ειδών.
Εκλέγεται συντονιστική επιτροπή η οποία όρισε ομάδες εργασίας (συγκέντρωση τροφίμων, παρασκευή φαγητού, καθαριότητα, περιφρούρηση, έλεγχος προκηρύξεων και ταυτοτήτων).
Αρχίζουν να μοιράζονται προκηρύξεις. Ο κόσμος αποχωρεί σιγά-σιγά και γύρω στα μεσάνυκτα που έχει λιγοστέψει διώκονται οι εναπομείναντες από ασφαλίτες με πολιτικά. Οι πόρτες κλείνουν, περίπου 3.000 φοιτητές και εργάτες βρίσκονται μέσα και αρχίζουν τις συνελεύσεις. Εκλέγουν και οι εργάτες επιτροπή.
Η Ιταλική Εspresso έγραψε:
«Χίλιοι περίπου σπουδαστές διατυπώνουν τη διαμαρτυρία τους, διανέμοντας φειγ-βολάν, τραγουδώντας και φωνάζοντας συνθήματα. Η διαδήλωση δεν έχει ακόμα πολιτικό χαρακτήρα, η αστυνομία με πεζούς και θωρακισμένα οχήματα κάνει αισθητή την παρουσία της στους γύρω δρόμους».
Και πράγματι δεν έγινε καμία επέμβαση αλλά ισχυρές δυνάμεις και θωρακισμένα βρίσκονταν στις πλατείες Κάνιγγος και Κοτζιά.
15/11/1973
Όλη την νύχτα γίνονται συνελεύσεις. Στην αίθουσα Γκίνη συνεδριάζουν οι εργάτες. Η διακήρυξη στην οποία θα καταλήξουν οι εργάτες δεν γίνεται δεκτή από την συντονιστική επιτροπή, η οποία δεν δίνει άδεια να τυπωθεί στον πολύγραφο. Η διακήρυξη εν τούτοις τυπώθηκε κάπου αλλού και μοιράστηκε σε περιορισμένο αριθμό, για να μην οδηγήσει σε διάσπαση.
Στη συνέλευση της ΑΣΟΕΕ προτείνεται η αποχώρηση και η επίδοση ψηφίσματος που να ζητά τον σχηματισμό κυβέρνησης όλων των κομμάτων της αντιπολίτευσης (πιθανότατα εννοούσαν τα κόμματα που προϋπήρχαν της 21ης Απριλίου). Η πρόταση απορρίφθηκε.
Το πρωί έγινε η εξής ανακοίνωση του υπουργού παιδείας για τα γεγονότα της προηγούμενης ημέρας:
«Από την χθες ομάδαι συγκεντρωθείσαι εις τους χώρους του Πολυτεχνείου και προ αυτού παρεμποδίζουν την κυκλοφορία. Μεταξύ των συνθημάτων ουδέ εν έχει ως περιεχόμενον σπουδαστικό αίτημα, αλλά άπαντα είναι πολιτικής φύσεως (προφανώς αφήνει να εννοηθεί ότι τα επεισόδια δεν δημιουργούν οι φοιτητές αλλά άλλες αναρχικές ομάδες άσχετες με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα). Τούτο είναι φυσικό διότι δια των ανακοινωθέντων της 1ης Νοεμβρίου κυβερνητικών μέτρων, ικανοποιήθησαν άπαντα τα εκκρεμούντα λογικά φοιτητικά αιτήματα. Η κυβέρνηση αφʼ ετέρου ουδεμίαν έχει ψευδαίσθηση ως προς τον πράγματι επιδιωκόμενον υπό των θορυβούντων σκοπό».
Την ίδια μέρα τρία μεγάφωνα τοποθετήθηκαν. Ένα στη γωνία Πατησίων και Στουρνάρη, ένα στην πύλη της Πατησίων και ένα στην πύλη της Στουρνάρη. Ένας ραδιοπομπός 250 W τέθηκε σε λειτουργία στην Aίθουσα Mηχανολόγων. Στο χημικό υπήρχε δέκτης ελέγχου του πομπού για να συλλαμβάνει τα σήματα της αστυνομίας. Η εμβέλεια του σταθμού ήταν μέχρι τον Ωρωπό. Ένας δεύτερος πομπός εγκαταστάθηκε την ίδια μέρα από τις ένοπλες δυνάμεις στην γύρω περιοχή και μετάδιδε προς σύγχυση εξτρεμιστικά συνθήματα όπως:
ΚΑΤΩ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
Η ΧΟΥΝΤΑ ΕΠΕΣΕ
Οι εκφωνήσεις ξεκινούσαν πάντοτε ως εξής:
ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ, ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
ΣΑΣ ΟΜΙΛΕΙ Ο ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ
ΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ, ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ
ΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.
Από τις πρώτες ανακοινώσεις του σταθμού ήταν αυτή που ενημέρωνε τον κόσμο ότι καταλήφθηκαν τα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Πάτρας και Ιωαννίνων.
Πλήθος συρρέει εντός, αλλά και γύρω από το Πολυτεχνείο. Ακούγονται υψηλά νούμερα, ότι 4.000 άτομα περικυκλώνουν τον χώρο, προστατεύοντας τους φοιτητές και δυσκολεύοντας την όποια προσέγγιση των αστυνομικών. Αυτό τον ρόλο θα παίξουν τα πλήθη γύρω από το Πολυτεχνείο μέχρι και τα μεσάνυκτα της Παρασκευής που θα εκδιωχθούν. Το μεσημέρι εργάτες έφτασαν και μπήκαν μέσα στο Πολυτεχνείο. Αργότερα προστέθηκαν και οι αγρότες των Μεγάρων, που είχαν συγκέντρωση στον Άρειο Πάγο, διαμαρτυρόμενοι για τις απαλλοτριώσεις που θα γίνονταν για να κατασκευαστεί διυλιστήριο του Ωνάση στην περιοχή. Οι αγρότες προέβησαν σε ανακοινωθέν το οποίο κατέληγε:
«O αγώνας είναι κοινός και όχι μόνο για το Πολυτεχνείο ή τα Μέγαρα, αλλά για την Ελλάδα και τον λαό της που θέλει να καθορίζει την ζωή του. Βασική προϋπόθεση η ανατροπή της δικτατορίας και η αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας».
Η προσέλευση ήταν πολλή μεγάλη και ο έλεγχος στις πύλες ανεπαρκής επιτρέποντας σε άντρες της ΚΥΠ της ΕΣΑ και της αστυνομίας να παρεισφρύσουν. Αυτοί έγραφαν εξτρεμιστικά συνθήματα και έκαναν ζημιές. Το 677/26-07-1975 βούλευμα του Συμβ. Εφετών αναφέρει:
«εκ των ανακριτικών στοιχείων προέκυψε ότι ο κατηγορούμενος Μιχ. Ρουφογάλης υποστράτηγος διατελών αρχηγός ΚΥΠ από τις 14 έως τις 16/11 προκάλεσε και παρότρυνε πλείονα πρόσωπα της εν λόγω υπηρεσίας, τελούντα υπό την ιεραρχική του εξάρτηση, προς διάπραξη ορισμένων κακουργημάτων και πλημμελημάτων και δει, τους ανέθεσε όπως διεισδύσουν μεταξύ των κατεχόντων το Πολυτεχνείο και καταλάβουν επίκαιρες θέσεις πέριξ αυτού, ιδία στην Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας, ίνα ούτοι συμμορφούμενοι με περαιτέρω υποδείξεις του, επιδοθούν αφʼ ενός εις την πρόκλησιν θανατηφόρων σωματικών κακώσεων και βλαβών πολιτών με συμπαγείς ράβδους και άλλα πρόσφορα μέσα, αφʼ ετέρου εις καταστροφήν κινητών χρησιμευόντων εις κοινόν όφελος και τρίτον εις αθρόας περιυβρίσεις αρχής εμπεριεχόμενης εις έντυπα άτινα διοχετεύοντα λάθρα μεταξύ των φοιτητών και εις αναρχικά συνθήματα αναγράφοντα επί των τοιχωμάτων».
Ο μάρτυρας Γ. Λαζαρίδης οδοντίατρος κατέθεσε πως «προβοκάτορες της ΚΥΠ με αρχηγό τον Ρουφογάλη φέροντες δοχεία πετρελαίου, περιέβρεχαν ξυλότυπους υπονόμων στην οδό Σολωμού και έβαζε φωτιά όπως στην γωνία Σολωμού - Σ. Τρικούπη. Υπεύθυνος της σφαγής πρέπει να είναι ο Ρουφογάλης».
Ο Στ. Τζουμάκας κατέθεσε πως «ομάδες της ΚΥΠ στην οδό Μπουμπουλίνας προσπαθούσαν να διεισδύσουν και να καταλάβουν τον πομπό».
Ο Γ. Καραλής κατέθεσε πως «από το κτίριο της ΚΥΠ στην οδό Μπουμπουλίνας στις 13:30 την 16η Νοεμβρίου έβγαιναν ομάδες ατόμων με πολιτικά και διασκορπίζονταν στους πέριξ δρόμους».
Σύμφωνα με το βούλευμα «ο ταγματάρχης Δ. Κατσούλης παρότρυνε άτομα προς διάπραξη κακουργημάτων ή πλημμελημάτων, ανέθεσε στον Δ. Πίμπαν και άλλους να διεισδύσουν στο Πολυτεχνείο και πέριξ αυτού ίνα επιδοθούν σε θανατηφόρους τραυματισμούς και σωματικές κακώσεις αστυνομικών και πολιτών με βόμβες και άλλα μέσα και την καταστροφή κινητών πραγμάτων, την εξύβριση αρχής και αναρχικά συνθήματα».
Ο Πίμπας στην απολογία του υποστήριξε ότι ο Κατσούλης τον έστειλε στο Πολυτεχνείο να συλλέξει πληροφορίες και να προκαλέσει όλα τα ανωτέρω του κατηγορητηρίου και ότι αν και ιδιωτικός υπάλληλος εισήλθε στο Πολυτεχνείο ως γιατρός αφού εφοδιάσθηκε με πλαστή φοιτητική ταυτότητα από τον Κατσούλη. Παρείχε βοήθεια σε τραυματίες οι οποίοι πέθαναν.
Κατά τον μάρτυρα Λογοθέτη ο Πίμπας προσπαθούσε να τρομοκρατήσει τους φοιτητές, ενώ έκρυβε και τα πτώματα των νεκρών.
Εφημερίδα Αθηναϊκή 08/08/1974:
«Οι εργαζόμενοι συνέρχονται σε γενική συνέλευση. Η επιτροπή έθεσε κείμενο προς έγκριση, ορισμένοι ζητούν αλλαγές. Κάποιοι ζητούν συμμετοχή των εργαζομένων στη συντονιστική του Πολυτεχνείου κατά 50%, άλλοι απαιτούν την υπαγωγή της φοιτητικής στην εργατική επιτροπή και άλλοι θέτουν πρόβλημα εργατικής εξουσίας. Η συντονιστική επιβάλλεται με κόπο λέγοντας ότι η συνέλευση των εργαζομένων δεν εκπροσωπεί το σύνολό τους και ότι η συνέλευσή τους απλώς μεταφέρει μηνύματα των εργαζομένων στο Πολυτεχνείο. Όσο για το 50% είναι σωστό, αλλά πρέπει να εφαρμοστεί σιγά-σιγά, διότι οι φοιτητικές επιτροπές εκφράζουν πιο πιστά και μαζικά το κίνημα των φοιτητών σε σύγκριση με τη συνέλευση ως εκπρόσωπο των εργαζομένων».
Είναι η πρώτη φορά επί δικτατορίας που η φοιτητική και η εργατική δυναμική ενώνονται, παρά τα όποια προβλήματα διοίκησης.
09:00 ανοίγει η πόρτα του Πολυτεχνείου, οι αστυνομικοί εμποδίζουν τον κόσμο (που είναι πολύς) να πλησιάσει. Οι φοιτητές φωνάζουν:
ΛΑΕ ΣΠΑΣΕ ΤΟΝ ΚΛΟΙΟ
ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠʼ ΤΟΝ ΛΑΟ
Ο κλοιός έσπασε, αλλά μονάχα για να μπει ένας αριθμός διαδηλωτών που πίεζε και στη συνέχεια ξανακλείνει.
09:30 τα σύμβολα του καθεστώτος κατεβαίνουν, ρημάζεται το γραφείο του επιτρόπου, ενώ έξω από τον χώρο του Πολυτεχνείου καίγονται δυο σημαίες της 21ης Απριλίου και μια φωτογραφία του Παπαδόπουλου.
11:30 από την ανακοίνωση της συγκλήτου που συγκλήθηκε στις 08:00:
«Από χθες αποκλείσαμε κάθε σκέψη επέμβασης της αστυνομίας διότι:
α) θα ήτο κατάργηση του ασύλου
β) θα ωδήγει ενδεχομένως σε αιματηρά επεισόδια
επί της αρχής αυτής η σύγκλητος επιμένει και σήμερον. Έχουμε επʼ αυτού την ομόφωνη γνώμη του συλλόγου των τακτικών καθηγητών που συνήλθαν στις 11:00. Κλιμάκιο του συλλόγου προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τους σπουδαστές».
14:00 κυβερνητική ανακοίνωση «Σεβόμενοι απόφαση της συγκλήτου που αποκλείει επέμβαση της αστυνομίας, αποφεύγουμε ανάμειξη και κρατούμε την αστυνομία σε απόσταση από το Πολυτεχνείο».
16:00 η αστυνομία απομακρύνεται όντως. Η πρόσβαση στο Πολυτεχνείο είναι ελεύθερη και ο εφοδιασμός εφικτός, μοιράζονται τρόφιμα, φάρμακα, τσιγάρα, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και χρήματα. Τα πλήθη πυκνώνουν, κοσμοσυρροή, μπαίνουν πολλοί μαθητές τεχνικών σχολών. Αυτό το γεγονός καθιστά δυσχερή έως και αδύνατο τον έλεγχο ταυτοτήτων ο οποίος σύμφωνα με απόφαση της συντονιστικής γινόταν μέχρι εκείνη την ώρα. Ανεξέλεγκτα γίνονται τώρα και τα συνθήματα.
19:00 οι εργάτες διαδηλώνουν στην Πατησίων, προηγουμένως έχουν αποφασίσει:
α) γενική απεργία διαρκείας με οικονομικά και πολιτικά αιτήματα
β) σύσταση και αποστολή επιτροπών τους στα εργοστάσια με σκοπό να δημιουργήσουν επιτροπές πάλης.
Στο ίδιο πνεύμα κινούνται και τα συνθήματα που φωνάζουν. Προσέρχονται διαρκώς και περισσότεροι εργάτες που δηλώνουν έτοιμοι για απεργία. Συγκαλείται νέα εργατική συνέλευση στο Πολυτεχνείο. Δύο εργάτες θα ενταχθούν μέλη στη συντονιστική επιτροπή.
Το βράδυ ο πομπός ρίχνει το σύνθημα της γενικής απεργίας για την ανατροπή του καθεστώτος. Οι πύλες θα κλείσουν τα μεσάνυκτα (ο Ν. Ψυρούκης εκτιμά ότι 5.000 άτομα ήταν μέσα και 10.000 έξω εκείνο το βράδυ).
16/11/1973
Οι συνελεύσεις ξεκίνησαν στις 03:00. Ορίσθηκαν συνεργεία τάξης τα οποία προσπαθούσαν να εντοπίσουν χαφιέδες και προβοκάτορες.
Ανακοίνωση της συντονιστικής επιτροπής:
«οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο καλούν τον λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και να αγωνιστεί ως την τελική νίκη α)πρωταρχική προυπόθεση για την επίλυση των λαικών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας β) η λαϊκή κυριαρχία συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα που στηρίζουν την τυραννία. Η πλατειά κινητοποίηση του λαού και η εκδήλωση συμπαράστασης απʼ όλες τις γωνιές της Ελλάδος είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επιχείρησαν να μας δυσφημίσουν».
Πλήθη κόσμου συρρέουν, μπαίνουν 500 εργάτες και αρχίζουν τις συνελεύσεις, μπαίνουν και μαθητές, η αστυνομία επανεμφανίζεται ενώ ο πομπός καλεί τον λαό σε εξέγερση.
Το μεσημέρι δίνεται συνέντευξη σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, οι οποίοι ξεναγούνται στους χώρους του Πολυτεχνείου για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι ότι είναι ακέραια, τους απαγορεύεται όμως η φωτογράφηση. Μοιράζονται προκηρύξεις, ο κόσμος συμπαρίσταται προσφέροντας τρόφιμα, λουλούδια, τσιγάρα και χρήματα. Καταφτάνουν ψηφίσματα από συλλόγους, εξόριστους και κρατούμενους. Στη συνεδρίαση της συντονιστικής οι αντιπρόσωποι του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού προτείνουν την αποχώρηση και διακήρυξη για συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας από όλα τα κόμματα. Η πρόταση απορρίπτεται με ψήφους 7 προς 4. Οι δρόμοι από Χαλκοκονδύλη μέχρι Μάρνη και σε ακτίνα 500 μέτρων έχουν καταληφθεί. Το συγκεντρωμένο πλήθος προκαλεί τη διακοπή της κυκλοφορίας (στους 20.000 εκτιμά τους συγκεντρωμένους ο Σ. Γρηγοριάδης).
16:30 θα γίνει και η πρώτη μαθητική συνέλευση. Αποφασίζουν αποχή σε όλα τα γυμνάσια. Προστριβές έχει γεννήσει η κατά τους εργάτες λογοκρισία της διακήρυξής τους από τη συντονιστική. Συμπλοκή φοιτητών του Παντείου με αστυνομικούς στου Μακρυγιάννη.
17:00 αρχίζουν οι συγκρούσεις με τους αστυνομικούς. Στην πλ. Κλαυθμώνος τραυματίζονται 14 αστυνομικοί και 9 διαδηλωτές. Πέφτουν δακρυγόνα, οι τραυματίες μεταφέρονται στο Πολυτεχνείο γίνονται συγκεντρώσεις στην πλ. Βάθη, την πλ. Εξαρχείων, τον Αγ. Παντελεήμωνα, οι οποίες διαλύονται με δακρυγόνα και πυροβολισμούς. Ομάδα φοιτητών πηγαίνει από το ΕΜΠ στην πλ. Κάνιγγος και επιστρέφει δίχως επεισόδια.
18:00 διαδηλωτές συγκρούονται στη Κλαυθμώνος με την αστυνομία. Συγκρούσεις στα Χαυτεία, την πλ. Ταχυδρομείου και την Πανεπιστημίου.
19:00 πέφτουν δακρυγόνα και καπνογόνα. Πολλοί τραυματίζονται από πετρες και ξύλα. Οι τραυματίες μεταφέρονται στο ΕΜΠ (δεν αφήνουν κανέναν να συλληφθεί) και ο ραδιοσταθμός ζητά φάρμακα, εργαλεία, γιατρούς και ασθενοφόρα.
20:00 ο σταθμός Αʼ βοηθειών γεμίζει τραυματίες, οι διαδηλωτές ανάβουν φωτιές.
21:00 στήνονται οδοφράγματα από διαδηλωτές με όλα τα πρόσφορα μέσα (Ι. Χ. λεωφορεία, ξύλα, τραπέζια) γύρω από το Πολυτεχνείο και ανάβονται φωτιές. Πολιορκούνται η Νομαρχία και άλλα δημόσια κτίρια, όπως τα υπ. Παιδείας, Γεωργίας, Δικαιοσύνης και Δημ. Τάξεως. Αστυνομικοί με γκλομπ, δακρυγόνα και πυροβόλα καταλαμβάνουν την οδό Αμερικής και διώχνουν τους διαδηλωτές από εκεί. Φωτιές στην Πατησίων και οδοφράγματα στην Αλεξάνδρας για να μην περάσουν οι αστυνομικοί.
22:00 πυροβολισμοί, βροχή καπνογόνων, δακρυγόνων και πολλοί τραυματίες, τεθωρακισμένα της αστυνομίας ρίχνουν στην Αλεξάνδρας και σφαίρες. Αστυνομικοί μπαίνουν σε ασθενοφόρα για να διαπεράσουν τον κλοιό του πλήθους και να πλησιάσουν στο Πολυτεχνείο για να ρίξουν δακρυγόνα. Ο Διομήδης Κομνηνός πέφτει νεκρός από σφαίρα, το πλήθος εξαγριώνεται και επιτίθεται στο υπ. Δημ. Τάξεως αλλά απωθείται από σκοπευτές. Καταλαμβάνεται η Νομαρχία Αιγάλεω και γίνονται συγκρούσεις στην πλ. Καραϊσκάκη.
23:00 πυκνώνουν οι πυροβολισμοί και μειώνεται ο αριθμός των διαδηλωτών.
23:30 και μέχρι τις 24:00 απωθούνται οι αστυνομικοί και η περιοχή μέχρι την Αλεξάνδρας ελέγχεται από τους διαδηλωτές.
24:00 ερημώνει το κέντρο, οι πρώτες μονάδες τεθωρακισμένων από Γουδή και Διόνυσο κατευθύνονται προς το Πολυτεχνείο.
Βούλευμα 677/73 Συμβ. Εφετών:
Στις 20/11/1972 είχαν διεξαχθεί αρχαιρεσίες εις άπαντας τους φοιτητικούς συλλόγους των ΑΕΙ Αθηνών προς ανάδειξη νομίμων εκπροσώπων. Αποτέλεσμα τούτων ήτο εις τας περισσότερας σχολάς πλην των τοπογράφων και των χημικών μηχανικών του ΕΜΠ, ανάδειξις εκπροσώπων άσχετων και ξένων προς την αληθή βούληση των εκπροσωπουμένων. Διό και σταθερό και αμετάθετο ήτο το σύνθημα του φοιτητικού κόσμου δια γνησίας και αδιαβλήτους αρχαιρεσίας. Το αίτημα τούτο απετέλεσε την απαρχή των κατά μήνα Νοεμβρίου 1973 αιματηρών γεγονότων του Πολυτεχνείου περί ων η παρούσα υπόθεσις.
Πιο κάτω αναφέρει ότι στις 12/11/1973 έγινε συνάντηση της συγκλήτου του ΕΜΠ με εκπροσώπους φοιτητών και τον υπουργό παιδείας ο οποίος επέμενε για διεξαγωγή φοιτητικών εκλογών στις 15/02/1974. Οι φοιτητές τις ήθελαν εντός του Δεκέμβρη. Η σύγκλητος αποφάσισε να αποτρέψει την διενέργεια συνελεύσεων των σχολών. Η συνέλευση πραγματοποιήθηκε στις 14/11/1973 και είναι άγνωστο πως και από που ερίφθη το σύνθημα παραμονής των φοιτητών στο ΕΜΠ. Προ ημερών, σε συνάντησή του με τους πρυτάνεις, ο υπ. Παιδείας τους ρώτησε αν κρίνουν εφικτή την διενέργεια εκλογών τον Φεβρουάριο. Ο πρύτανης του ΕΜΠ Κονοφάγος και ένας ακόμη είπαν ότι ενδείκνυται να γίνουν άμεσα. Στις 15/11 ο υπουργός πήγε στο ΕΜΠ προκειμένου να πείσει τους φοιτητές. Δόθηκαν άδειες για συνελεύσεις, προσήλθαν φοιτητές άλλων σχολών και ακούστηκαν συνθήματα:
ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ
ΨΩΜΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Η αστυνομία αποφάσισε να επέμβει και να τους διαλύσει. Ο αστυνομικός διευθυντής Π. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ συνάντησε τον πρύτανη Κονοφάγο στην γωνία Στουρνάρη και Πατησίων και εζήτησε άδεια να εισέλθει και να εκκενώσει το ΕΜΠ. Ο πρύτανης αρνήθηκε την κατάλυση του ασύλου, συμφώνησε και ο παριστάμενος εισαγγελέας, ενώ ακολούθησε και έγγραφη άρνηση της συγκλήτου.
Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι η διένεξη ήτο μεταξύ υπουργείου - σπουδαστών αναφορικά με τις αρχαιρεσίες, συγχρόνως όμως η εξέγερση είχε ως κίνητρο και τη αγάπη της ελευθερίας που κατέλυσε το καθεστώς της 21ης Απριλίου (πολιτικές και ατομικές).
Στοιχεία ξένα άσχετα με τους φοιτητές εισέρχονται στο ΕΜΠ το οποίο μεταβάλλουν από χώρο επιστημών και τεχνών σε χώρο αγώνων πολιτικών αντιθέσεων. Εισέρχονται άτομα διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων και πράκτορες της ΚΥΠ και της ΕΣΑ. Οι φοιτηταί απαλείφουν αναρχικά και εξτρεμιστικά συνθήματα, αποκαλύπτουν και εκδιώκουν τους πράκτορες, τοποθετούν φρουρούς προς διαφύλαξιν εργαστηρίων και των οργάνων αυτών. Καταστρέφουν το γραφείο του κυβερνητικού επιτρόπου και καλούν τον λαό σε συμπαράσταση και εξέγερση. Τέλος στις 16/11 η τραγωδία οδηγείται σε αιματηρή κατάληξη.
Σε αποσπάσματα από τεύχος του περιοδικού Επίκαιρα στις 14-08-1974 γίνεται λόγος για την απόφαση των ηθοποιών, ερήμην των σωματείων τους ΣΕΗ και ΠΕΕΘ, να κλείσουν τα θέατρα και να βγούν το απόγευμα της Πέμπτης με πλακάτ στη γωνία των δρόμων Στουρνάρη και Πατησίων. Ο ραδιοσταθμός ανήγγειλε και καλωσόρισε την συμπαράστασή τους.
Επιβεβαίωση του ότι φοιτητές και εργαζόμενοι ενωμένοι παρευρίσκονταν στο Πολυτεχνείο αποτελεί και το μήνυμα των πολιτικών κρατουμένων που εκφωνήθηκε από τον ραδιοσταθμό του ΕΜΠ:
«Οι πολιτικοί κρατούμενοι των φυλακών κορυδαλλού απευθύνονται στους αγωνιζόμενους φοιτητές και όλους τους αγωνιζόμενους Έλληνες με θερμό αγωνιστικό χαιρετισμό. Στις δύσκολες τούτες γεμάτες μεγαλείο για τον λαό μας στιγμές, που τα αδούλωτα Ελληνικά νιάτα ορθώνουν τα στήθια τους απέναντι στο φασισμό, εμείς οι πολιτικοί κρατούμενοι της χούντας θεωρούμε υποχρέωσή μας, να ενώσουμε την φωνή μας με την φωνή χιλιάδων Ελλήνων φοιτητών και εργαζομένων που μάχονται για την ανατροπή της λαομίσητης δικτατορίας και να φωνάξουμε:
ΚΑΤΩ Η ΛΑΟΜΙΣΗΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
ΖΗΤΩ ΟΙ ΑΔΟΥΛΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ
ΖΗΤΩ Ο ΗΡΩΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΜΑΣ
η νίκη είναι δική μας». 16/11/1973
Βούλευμα 677/73(έως τα μεσάνυκτα της 16 προς 17/11)
Τα από τον ραδιοσταθμό συνθήματα προκαλούν συγκεντρώσεις. Το μεσημέρι γίνονται οι πρώτες μεγάλες πορείες προς Ομόνοια - Πολυτεχνείο μέσω Αιόλου, Σταδίου, Πανεπιστημίου, Πατησίων και Αλεξάνδρας. Στις 18:00 μεγάλα πλήθη κατευθύνονται στην πλ. Συντάγματος. Στην οδό Σταδίου στο ύψος της Δραγατσανίου και της Κοραή επιχειρείται η βίαια διάλυσή τους από αστυνομικούς. Υπάρχουν τραυματίες εκατέρωθεν και σπάνε βιτρίνες καταστημάτων. Λίγοι από τους διαδηλωτές εισβάλουν στην Νομαρχία στην οδό Αιόλου 104 αλλά εκδιώκονται.
19:30 ζητείται η συνδρομή της χωροφυλακής που αναλαμβάνει τη φύλαξη δημοσίων κτιρίων.
20:30 γίνεται επίθεση στο υπ. Δημ. Τάξεως (Γʼ Σεπτεμβρίου και Μάρνη) και ακολούθησαν άλλες τρεις επιθέσεις στο ίδιο κτίριο έως τις 22:30 που αποκρούστηκαν από τους φύλακες. Στην τελευταία επίθεση χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα κατʼ εντολή του στρατηγού Βαρνάβα, διοικητή του μικτού επιτελείου του υπουργείου.
Εκεί έπεσαν οι δύο πρώτοι νεκροί και υπήρξαν πολλοί τραυματίες «ηδύνατο να γίνει χρήσις ηπιώτερων μέσων, ενώ υπήρχαν και ελεύθεροι σκοπευταί».
Από τις 20:00 είχε αρχίσει η ρίψη δακρυγόνων και οι πυροβολισμοί «τα όργανα της αστυνομίας απώλεσαν την ψυχραιμίαν των».
Στην Πατησίων και την Αλεξάνδρας άναβαν φωτιές, αναποδογύριζαν Ι. Χ., και στήνονταν οδοφράγματα από τους διαδηλωτές, γενικά καταστρέφονταν περιουσίες. Οι τραυματίες που διαρκώς πλήθαιναν ώρα με την ώρα, διεκομίζονταν στο ιατρείο του Πολυτεχνείου και εν συνεχεία στον σταθμό Αʼ βοηθειών και το ρυθμιστικό κέντρο Αθηνών. Πολλοί ζητούσαν βοήθεια στις γύρω του Πολυτεχνείου κατοικίες, γιατροί και νοσοκόμοι έσπευσαν επί τόπου, ενώ στο ρυθμιστικό κέντρο τα όργανα έβριζαν και κακοποιούσαν τους τραυματίες.
Τα μεσάνυκτα εμφανίστηκαν τα πρώτα άρματα στην Πατησίων και την Αλεξάνδρας.
Εν τω μεταξύ τους χειρισμούς έκανε ο πρόεδρος Γ. Παπαδόπουλος αντί του ανίσχυρου πρωθυπουργού Σ. Μαρκεζίνη (Γρηγοριάδης, 92). Ο Μαρκεζίνης στο απολογητικό του υπόμνημα τον Ιούλιο του 1975 αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Το πρωί της 16ης ήρθε αιφνιδιαστικά ο Αντιπρόεδρος και με άλλους υπουργούς πραγματοποιήθηκε σύσκεψη για το Πολυτεχνείο σε σχέση και με τη συνέντευξή μου, του Σαββάτου. Ξαφνικά προσήλθε ο Παπαδόπουλος και ζήτησε την αποφασιστική αντιμετώπιση του θέματος. Άφηνε στον αρχηγό της αστυνομίας να εκτιμήσει το κατάλληλο του χρόνου δράσης χρησιμοποιώντας μόνο δακρυγόνα. Τόνισε δε στην οδηγίες του ότι επιβάλλεται να αποφευχθούν τα θύματα, λέγοντας μάλιστα ότι και τα δακρυγόνα είναι επικίνδυνα».
Σε άλλο υπόμνημά του προσθέτει:
«Σημειώνω ότι τα όσα διεμείφθησαν στο γραφείο μου εκείνο το πρωί δεν τα παρακολούθησα όλα, καθώς στην διπλανή αίθουσα δεχόμουν ξένους σε προγραμματισμένες συναντήσεις».
Απολογία Παπαδόπουλου (Ιούλιος 1975)
«Την 14/11 εκδηλούται συγκέντρωσις φοιτητών στο ΕΜΠ. Αι εντολαί προς την αστυνομία είναι: μη παρεμπόδιση, η απομάκρυνσή της και ο σεβασμός του ασύλου.
»Την 15/11 η συγκέντρωση διογκούται και εξαπλούται και στον εξωτερικό του ΕΜΠ χώρο. Η κυκλοφορία διακόπτεται βιαίως, σημειούται επίθεσις σε στρατιωτικά και άλλα οχήματα, εκτοξεύονται συνθήματα καθαρώς αναρχικά και ανατρεπτικά, εγκαθίσταται ραδιοσταθμός εκ του οποίου καλείται το κοινόν σε εξέγερσιν. Εις την νέα κατάστση αι εντολαί είναι: μη επέμβαση της αστυνομίας, ανοχή ακόμα και σε φθορές περιουσίας του ΕΜΠ, προσπάθεια σιγήσεως του σταθμού, προσκλησιν ευθέως ή μέσω των πρυτανικών αρχών εξόδου και διαλύσεως των συγκεντρωμένων.
»Την 16/11 διαβιβάζοντό μοι δια του γενικού μου γραμματέως αναφορές εκτραχύνσεως και ανησυχίας εις το κοινόν. Παρίσταμαι σε σύσκεψιν εις το πρωθυπουργικό γραφείο με τον Αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας, τον αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως, τους αρμόδιους υπουργούς και τον αρχηγό της αστυνομίας. Μετά την ενημέρωση παρά του τελευταίου ότι η ειρηνική συγκέντρωσις μετατράπηκε σε στάση, η ανησυχία εις το κοινόν είναι έκδηλος και η κατεύθυνσις των συγκεντρωθέντων ανήκει εις εξωφοιτητικά στοιχεία αποφασίζεται: η δια των αστυνομικών δυνάμεων και μέσων αποβολή των συγκεντρωθέντων εις χρόνον καθορισθεισόμενον υπό της αστυνομίας».
Βλέπουμε δηλαδή τον Μαρκεζίνη να ζητά επιεική κρίση διότι ήταν ανίσχυρος να αποφασίζει και ως ελλιπώς ενημερωμένος και συμμετέχων στη σύσκεψη και τον Παπαδόπουλο να επικαλείται τη συλλογικότητα της απόφασης, η οποία ελήφθη λόγω της εκτραχύνσεως αλλά και της ασάφειας του ποιοι κατεύθυναν τους συγκεντρωμένους.
Και εξακολουθεί ο Παπαδόπουλος:
«Απαραίτητη προυπόθεση για την εφαρμογή της απόφασης επέμβασης της αστυνομίας έθεσα την αποφυγή πάσης φύσεως όπλων και σε έσχατη ανάγκη χρήση δακρυγόνων εκτός του χώρου του Πολυτεχνείου.
»Το βράδυ μου ανέφεραν ότι γίνονται ογκώδεις μαχητικές εκδηλώσεις στο κέντρο και συγκρούσεις βίαιες και αιματηρές με την αστυνομία. Οδοφράγματα, φωτιές, καταστροφές περιουσιών και επιθέσεις σε υπουργεία και τράπεζες.
»Στις 23:00 επικοινώνησα με τον αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων που ενημέρωσε περί του αιτήματος της αστυνομίας για στρατιωτική συνδρομή. Παράσχω την εντολή με προϋπόθεση τον αποκλεισμό χρήσης όπλων, μη σύγκρουσης και αποφυγή θυμάτων.
»Η απόφασή μου δικαιολογείτο και επιβάλλετο:
α) προβλεπόταν από τους νόμους και τους στρατιωτικούς κανονισμούς.
β) επιτασσόταν από τις εκτιμήσεις των αρμοδίων οργάνων τις οποίες δεν μπορούσα να αγνοήσω, όπως δεν θα είχα το δικαίωμα να αρνηθώ την μετακίνηση στρατιωτικών δυνάμεων στα σύνορα εάν το επιτελείο στρατού έκρινε ότι υπήρχε ανάγκη.
γ) η αντιμετώπιση από την αστυνομία δεν είχε αποθαρρύνει τους εξεγερθέντες αλλά δεν είχαν αποφευχθεί και τα αιματηρά επεισόδια.
δ) η παρουσία στρατού θα επιδρούσε στην ψυχολογία των συγκεντρωθέντων».
Ο Παπαδόπουλος, λοιπόν, μας λέει ότι έδωσε άδεια για τη συνδρομή στρατού αλλά όχι με τη στρατιωτική του λειτουργία αφού απαγόρεψε την χρήση όπλων, το έκανε μόνο διότι κατά την γνώμη του η παρουσία του στρατού θα επηρέαζε την ψυχολογία του πλήθους, τους χρησιμοποίησε δηλαδή σαν κομπάρσους στα γυρίσματα μιας ταινίας. Δυστυχώς δεν εξήγησε αν την ψυχολογία θα την επηρέαζε θετικά για το καθεστώς ή ερεθιστικά για τον κόσμο, όπως επίσης δεν εξηγεί γιατί οι σφαίρες του Ελληνικού στρατού σκότωσαν και τραυμάτισαν τελικά τους Έλληνες πολίτες. Επίσης μας λέει ότι απλά «αφουγκράστηκε» τις ανησυχίες και εισηγήσεις των αρμοδίων οργάνων ως εάν να προσέβαλλε ξένος στρατός τα σύνορά μας, έτσι εκτιμήθηκε το συγκεντρωμένο πλήθος από τους αρμόδιους και δεν είχε δικαίωμα ο Παπαδόπουλος να τους αμφισβητήσει.
Ας δούμε τώρα τι κατέθεσε στον ανακριτή ο υπουργός παιδείας αξιότιμος κος Σιφναίος:
«Την Πέμπτη με κάλεσε ο πρωθυπουργός (στις 15/11) να πάμε στον Πρόεδρο όπου βρήκαμε τον υπουργό δημοσίας τάξεως. Ο πρόεδρος ήταν αντίθετος σε κάθε επέμβαση και όταν του είπα ότι κινδυνεύουν τα όργανα του ΕΜΠ μου απάντησε «ας τα σπάσουν, ας κάψουν το Πολυτεχνείο, έχουμε λεφτά να το ξαναφτιάξουμε, ας κατεβούν και στους δρόμους, ας σπάσουν και βιτρίνες». Γύρισα στο υπουργείο και έδωσα στον Ζουρνατζή (υφυπουργός παρά τον Πρόεδρο) προς εκπομπή το κείμενο μη επεμβάσεως της συγκλήτου που είχε αποσταλεί την παραμονή. Ο Ζουρνατζής πρόσθεσε «το κράτος είναι αποφασισμένο να προστατεύσει τις ακαδημαικές ελευθερίες». Την Παρασκευή 16/11 στις 11:00 εκλήθην από τον πρωθυπουργό στο γραφείο του. Πλήθη είχαν συγκεντρωθεί έξω από το Πολυτεχνείο και φώναζαν συνθήματα αντικαθεστωτικά. Ήταν εκεί και ο κος Μητρέλιας. Ο πρωθυπουργός που τη επομένη θα έδινε συνέντευξη στους ξένους δημοσιογράφους ήταν αποφασισμένος να θέσει τέρμα στην κατάσταση. Ήρθαν οι Θεράπος, Δασκαλόπουλος, Ζουρνατζής και Παπαδόπουλος.
»Ο Αγγελής απέκλεισε την επέμβαση στρατού κατά πολιτών. Ο Δασκαλόπουλος πρότεινε, η αστυνομία να καταλάβει τον χώρο εμπρός από το Πολυτεχνείο την 6ην πρωινή. Ο Παπαδόπουλος συμφώνησε κι έδωσε οδηγίες να μην χρησιμοποιηθούν όπλα αλλά μόνο δακρυγόνα σε έσχατη ανάγκη και μόνο εκτός του Πολυτεχνείου. Ο πρόεδρος αποχώρησε λέγοντας ότι δεν έπρεπε να μείνουν πολλή για να μην δώσουν την εντύπωση ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει. Ο Παπαδόπουλος εμαίνετο κατά της ΚΥΠ που δεν κατόρθωσε να σιγήσει ο ραδιοσταθμός».
Ο Μαρκεζίνης μας βεβαιώνει (στην σελ. 182 του 3ου τόμου της ιστορίας του) ότι ο Σιφναίος ανήκε στα μέλη της κυβέρνησής του, που ο ίδιος είχε επιλέξει (τα μισά μέλη επέλεξε ο Παπαδόπουλος και τα μισά ο Μαρκεζίνης).
Ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Ζαγοριανάκος στην απολογία του:
«Από τον ραδιοσταθμό του ΕΜΠ στις 16/11 άκουγα ότι η κατάσταση επιδεινωνόταν και καλούσαν τον λαό σε εξέγερση ενώ ζητούσαν γιατρούς και φάρμακα. Στις 22:00 μου τηλεφώνησε ο αρχηγός της αστυνομίας και μου είπε ότι θεωρούσε την κατάσταση σοβαροτάτη και ότι παρά τις ενισχύσεις της αστυνομίας Πειραιά και της χωροφυλακής δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ταραχές (όντως λοιπόν υπήρχε μεγάλο πλήθος) και ότι θα υπέβαλλαν αίτηση συνδρομής στον στρατό. Μετά τηλεφώνησα στον πρόεδρο για να τον ενημερώσω, μου συνέστησε να διατεθεί δύναμη πεζικού και τεθωρακισμένων για την εκκένωση του Πολυτεχνείου».
Γύρω στις 22:00 ρίχθηκαν πολλά δακρυγόνα σε διάφορα σημεία μέσα στο Πολυτεχνείο ενώ άρχισαν και οι επιθέσεις της αστυνομίας οι οποίες ήταν συνεχείς και έπεσαν πυροβολισμοί. Λίγο μετά τις 23:00 στρατιωτικά τμήματα θα αφιχθούν (η αίτηση του αστυν. δ/ντή για ενίσχυση από τον στρατό έχει ώρα 23:30). Το σκηνικό το άλλαξαν τα άρματα, ιδού η περιγραφή από τα Επίκαιρα 8-14/8/1974:
«Σε ακτίνα 2 έως 3 χλμ. από το Πολυτεχνείο η περιοχή ελεγχόταν από τους εξεγερθέντες φοιτητές. Τα τανκς κινήθηκαν από την Αλεξάνδρας και από Βασ. Σοφίας - Πανεπιστημίου. Στην Αλεξάνδρας εγκλωβίστηκαν στην «ΣΟΝΙΑ», όπου αυτοκίνητα είχαν τοποθετηθεί κάθετα στον δρόμο ενώ αποκλεισμένη ήταν η περιοχή που περικλείουν οι δρόμοι ΠΕΙΡΑΙΩΣ - ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΟΥ - ΗΠΕΙΡΟΥ - ΜΑΡΝΗΣ - ΒΑΘΗ - ΣΤΟΥΡΝΑΡΗ- ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗ - ΠΑΤΗΣΙΩΝ, από τρόλευ και λεωφορεία, τα οποία μετακινήθηκαν από γερανοφόρα για να περάσουν τα τανκς. Στις διασταυρώσεις ΜΟΥΣΤΟΞΥΔΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ και ΠΑΤΗΣΙΩΝ - ΙΘΑΚΗΣ περίπου 1500 διαδηλωτές οχυρωμένοι σε οδοφράγματα έδιναν μάχη με την αστυνομία (Γρηγοριάδης, 97) στις 02:10 περίπου. Επίσης από πληροφορίες της αστυνομίας στην διασταύρωση ΠΑΤΗΣΙΩΝ - ΗΠΕΙΡΟΥ οι αστυνομικοί δέχθηκαν επί είκοσι λεπτά επίθεση και ήλθαν σε τραγική κατάσταση αλλά έφτασαν ενισχύσεις. Από την ίδια πηγή μαθαίνουμε για επιθέσεις στην Πειραιώς, στην Βάθης και για τραυματισμό αστυνομικού ευτυχώς όχι σοβαρά στα Χαυτεία από άτομο με κυνηγητικό όπλο. Ζημιάς στον σταθμό Αʼ βοηθειών, και στα υπουργεία Δικαιοσύνης, Κοινωνικών υπηρεσιών και Δημόσιας Τάξεως όπου έπεσαν μολότωφ και έγιναν σκληρές συγκρούσεις».
Στη 01:00 έφτασε στην αστυνομική διεύθυνση Αθηνών ο προιστάμενος της εισαγγελίας Αθηνών κος Φαφούτης, νωρίτερα είχαν αφιχθεί ο αρχηγός ΥΠΕΑ στρατηγός Θωμόπουλος και συνταγματάρχης των ΛΟΚ με πολιτικά.
Στις 02:15 ο διευθυντής της αστυνομίας κλήθηκε στο ξενοδοχείο ΑΚΡΟΠΟΛ και πήγε σε δέκα λεπτά. Χιλιάδες άτομα στους δρόμους, οι καμπάνες σήμαιναν επί ώρες.
Ο ραδιοπομπός καλεί όσους ακούν να συνεχίσουν μέχρι το πρωί, καλεί επίσης τις πρεσβείες να στείλουν παρατηρητές. Ενημερώνει ότι έλαβαν τηλεγραφήματα από τους Σουηδούς φοιτητές, από τους Ελληνες φοιτητές στην Γενεύη, τους Τούρκους φοιτητές πολιτικών επιστημών, τους Λατινοαμερικάνους, τους Πακιστανούς και τους Ιρανούς φοιτητές. Ενημερώνει για τις διαδηλώσεις σε Πατησίων και Αλεξάνδρας και για τα οδοφράγματα σε Πατησίων και Δροσοπούλου, επίσης ότι εφημερεύει το Γενικό Κρατικό. Ζητά φάρμακα, ασθενοφόρα, αυτοκίνητα, γιατρούς και αντι-ασφυξιογόνες μάσκες. Καταγγέλλει ότι η αρχιεπισκοπή δεν απάντησε στο κάλεσμά τους να στείλει φάρμακα και ότι λειτουργεί ραδιοσταθμός που μεταδίδει συνθήματα που δεν εκφράζουν το Πολυτεχνείο. Ζητούν να χτυπήσουν όλες οι καμπάνες χαρμόσυνα, να αποτιναχτεί το χουντικό καθεστώς.
Συνθήματα:
ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ
ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΖΗΤΩ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΛΑΪΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΛΑΪΚΟΣ (βάφτισμα)
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ Ο ΛΑΟΣ ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ
Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΑΖΙ ΜΑΣ
Πιστεύουμε ότι οι φαντάροι μας δεν θα επιτεθούν. Σίγησε στις 02:45 την 17η Νοεμβρίου.
Εφημερίδα Επίκαιρα:
Στη 01:45 τα τανκς είναι μπροστά στην πύλη. Συνθήματα:
Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΖΙ ΜΑΣ
ΕΙΣΑΣΤΕ ΑΔΕΡΦΙΑ ΜΑΣ
ΟΧΙ ΑΔΕΛΦΙΚΟ ΑΙΜΑ
ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ ΜΑΖΙ
Τραγουδούν τον Εθνικό ύμνο, κρέμονται από τα κάγκελα. Ελάχιστα πριν από τις 03:00 γίνεται η τελευταία προειδοποίηση με τηλεβόα. Στις 03:00 το άρμα έπεσε στην πόρτα, εισβάλλουν αστυνομία και ΛΟΚ, γίνονται συμπλοκές, φοιτητές προσπαθούν να βγουν και να συγκεντρωθούν για να οργανώσουν διαδηλώσεις προς την πλ. Βικτωρίας και τα Πατήσια.
03:30 εκκενώνεται το Πολυτεχνείο και μεταφέρονται οι τραυματίες.
04:30 διαδηλώσεις, πυροβολισμοί, συνεργεία καθαρισμού.
Βούλευμα:
Στα γεγονότα του Πολυτεχνείου έλαβαν μέρος και στρατιωτικά τμήματα. Εζητήθη παρά του διευθυντού της αστυνομίας Αθηνών η ενίσχυση με στρατιωτικές δυνάμεις που θα χρησιμοποιούντο στην εκκένωση αλλά και την διάλυση των διαδηλωτών. Η αίτηση αρχικά, έγινε προφορικά στις 22:00 στον διοικητή ΑΣΔΕΝ και μισή ώρα αργότερα εγγράφως. Το έγγραφο φέρει ως ώρα συντάξεως την 23:30.
Οι στρατιωτικές δυνάμεις ήταν:
α) διλοχία 28ου συντάγματος Χαϊδαρίου με 10 έως 12 τεθωρακισμένα μεταφοράς προσωπικού του ΚΕΒΟΠ.
β) καταδρομείς, σύνταγμα αλεξιπτωτιστών 1η και 2η μοίρα, τμήμα σχολής αλεξιπτωτιστών με τεθωρακισμένα μεταφοράς προσωπικού.
γ) ουλαμοί αρμάτων μάχης του ΚΕΤΘ.
Οι επεμβάσεις του στρατού υπερ της δημόσιας τάξεως, διέπεται από τον 341/04-03-1949 Βασιλικό Διάταγμα ΦΕΚ 7Α που τροποποιήθηκε από το 311/20-04-1967 Βασιλικό Διάταγμα που ορίζουν ότι εάν κριθεί αναγκαία η επέμβαση του στρατού δια την τήρησιν των νόμων, αυτές τίθενται στην διάθεση του προϊσταμένου της Δημοσίας ασφάλειας ή του Δ/ντού χωροφυλακής. Ο διευθυντής απευθύνεται στον ανώτερο διοικητή φρουράς, εάν οι δυνάμεις του εξάντλησαν κάθε μέσο και μόνο αν ο στρατιωτικός διοικητής είναι πιο υψηλόβαθμος του δ/ντή κρατά την διοίκηση αυτός, συμμορφούμενος όμως με τις υποδείξεις του δ/ντή. Εάν και πάλι η τάξη δεν αποκατασταθεί ο δ/ντής τίθεται υπό τον ανώτερο διοικητή φρουράς ο οποίος εξαντλεί άπαντα τα διαθέσιμα μέσα και θέτει σε εφαρμογή τον νόμο περί κατάστασης πολιορκίας. Η ανάγκη χρήσης όπλων δια την αποκατάσταση της διασαλευθείσας τάξης και η πρωτοβουλία της αμέσου επεμβάσεως ανήκει στην διοικητικά αρχή η οποία εκδίδει έγγραφη διαταγή προς τον δ/ντή ασφαλείας. Για την των όπλων ενέργεια η στρατιωτική δύναμη τίθεται στις διαταγές του φυσικού της διοικητή, παρίστανται δε ο υπουργός Δημοσίας τάξεως και εισαγγελεύς και καλούν προηγουμένως σε διάλυση τους ταραχοποιούς.
17/11 ώρα 02:45. Δίδεται μικρή προθεσμία. Οι φοιτητές απασφαλίζουν την είσοδο και βγαίνουν αργά καθώς η Μercedes που βρίσκεται μπροστά στην είσοδο εμποδίζει την γρήγορη έξοδό τους. Η πρόθεση εξόδου των φοιτητών είναι εμφανής, ενώ γίνεται και προσπάθεια απομάκρυνσης του οχήματος. Ο επίλαρχος Μιχ. Γουνελάς με το άρμα του εισήλθε στο Πολυτεχνείο. Έπεσε με ορμή στην πύλη, κατέστρεψε τους μαρμάρινους κίονες της εισόδου, ισοπέδωσε το αυτοκίνητο και έφτασε 10 μέτρα εντός του χώρου. Ο δημοσιογράφος Πατσαβός που ήταν επάνω στον κίονα, έπεσε και τραυματίσθηκε ελαφρά. Ο φοιτητής Σωτ. Κοκκίνης που ήταν επάνω στο κιγκλίδωμα της πόρτας, εκτινάχθηκε και τραυματίσθηκε ελαφρά ενώ σιδηρό αντικείμενο συνέθλιψε τα πόδια της Καλ. Ρηγοπούλου. Η αστυνομική αρχή δεν έδωσε άδεια χρήσεως του άρματος, είχε αντίθετη γνώμη ενώ δεν παρίστατο εισαγγελέας ως όφειλε αλλά αντιθέτως είχε ρητά αρνηθεί την παραβίαση της πύλης.
Οι σπουδαστές εξέρχονται έντρομοι, βρίζονται, κακοποιούνται, και καταδιώκονται, τους χτυπούν. Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας άνδρες της ΚΥΠ με πολιτικά χτυπούν και πυροβολούν, έχουν εγκαταστήσει πολυβόλο σε ταράτσα. Άνδρες της ΕΣΑ με πολιτικά κακοποιούν με ρόπαλα και στις γύρω ταράτσες επισημαίνονται ελεύθεροι σκοπευτές. Οι περισσότεροι τραυματίσθηκαν σε αυτό το πανδαιμόνιο. Γίνονται συλλήψεις των πρωταιτίων και υπευθύνων οι οποίοι επειδή δύσκολα επισημαίνονταν συνελήφθησαν 1000 άτομα. Η επιχείρηση έκλεισε με άσματα των στρατιωτικών τμημάτων. Δεν τερματίζεται εδώ η αιματηρή επέμβαση προς κατάπνιξη της ελευθερίας και διατήρηση του δικτατορικού καθεστώτος. Αστυνομικοί πυροβολούν εν ψυχρώ ανύποπτους διαβάτες και τα κινούμενα στο κέντρο άρματα σκορπούν τον θάνατο. Οι πυροβολητές βάλλουν επί κινούμενων ανθρωπίνων στόχων. Οι από το κτίριο του ΟΤΕ στη Πατησίων στρατιώτες πυροβολούν προς κάθε κατεύθυνση.
Σύμφωνα επίσης με το βούλευμα οι νεκροί στα γεγονότα του Πολυτεχνείου ήταν 23 (εξακριβωμένες περιπτώσεις), 1028 τραυματίες, ενώ επίσημη ανακοίνωση στις 20/11 μιλούσε για 866 συλληφθέντες (475 εργάτες, 49 φοιτητές ΕΜΠ, 268 φοιτητές άλλων σχολών, 74 μαθητές). Έμφαση έδωσαν οι αρχές στον αριθμό των εργατών, παρουσιάζοντας τα γεγονότα ως συγκέντρωση φοιτητών και σπουδαστών και όχι ως αντιδικτατορική εξέγερση. Οι πρώτοι 5 καταδικάσθηκαν στις 19/11 και ήταν εργάτες, διότι «παρακίνουν πολίτες εις συγκρότηση διαδηλώσεων».
Απόσπασμα από την αφήγηση της Καλ. Ρηγοπούλου στον Ριζοσπάστη 24/11/75
«Στο Πολυτεχνείο πήγα στις 15/11 και έφυγα το βράδυ. Το ίδιο έκανα και την επόμένη. Την Παρασκευή πήγα σαν έμαθα ότι έριξαν δακρυγόνα. Οι πόρτες ήταν κλειστές γιʼ αυτό σκαρφάλωσα από τον πίσω μαντρότοιχο. Στάθηκα στα κάγκελα της Πατησίων, όπου φωνάζαμε όλοι μαζί. Δεν υποχωρήσαμε όταν ήρθαν τα τανκς. Φωνάζαμε στους φαντάρους ότι είναι αδέρφια μας, τους αγαπάμε και ζητάμε ελευθερία. Από τον τηλεβόα ακούσαμε ότι μας δίνουν 10 λεπτά να φύγουμε κι έπειτα το τανκ όρμησε στην αυλή. Βρισκόμουν δίπλα στην πόρτα, ένοιωσα κάτι να με παρασύρει, έπεσα, το τανκ πέρασε δίπλα μου, μια κολώνα που σκέπαζε τα πόδια μου τα έσωσε από λιώσιμο. Δυό φοιτητές με μετέφεραν στο κτίριο του Πολυτεχνείου αλλιώς θα σκοτωνόμουν. Οι στρατιώτες ακολούθησαν εφʼ όπλου λόγχη. Στο ιατρείο μου έκαναν μορφίνη και έβαλαν τα πόδια μου σε νάρθηκα. Ήρθε ένας λοχαγός και διέταξε να φέρουν φορείο και τέσσερις φοιτητές με μετέφεραν στο Αʼ βοηθειών».
Ο Σ. Μαρκεζίνης γράφει:
«Στις 22:00 περίπου ο υφυπουργός Ζουρνατζής ήρθε στο γραφείο μου και τον παρακάλεσα να μεταβεί στην αστυνομία και έπειτα να μου περιγράψει την κατάσταση. Στην 01:00 πληροφόρησαν τον Ζουρνατζή ότι εφάνηκαν τανκς στην Λεωφ. Κηφισίας. Πάλι μετέβη στην αστυνομία πορς επιβεβαίωση, ενώ τηλεφωνικά μου το επιβεβαίωσε ο γραμματέας μου Νέζης. Μια ώρα μετά ο Ζουρνατζής μετέβη ξανά στην αστυνομία κι έμαθε ότι τα τανκς ήταν στο Πολυτεχνείο. . . . μετά την επέμβαση και την εκκένωσή του η γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας τηλεφωνικά με παρακάλεσε να καλέσω τον Εφέσιο και τον Θεράπιο να συντάξουμε κυβερνητική ανακοίνωση ενημέρωσης που θα μετέδιδε το ράδιο. Οι ως άνω προσήλθαν μαζί με τον υπ. Ασφαλείας συνοδευόμενο από τον αστυνομικό διευθυντή Χριστολουκά ο οποίος μας ενημέρωσε προχείρως για τις εξελίξεις και μετά με τον Ζουρνατζή συντάξανε την ανακοίνωση. Ήταν 07:00 το πρωί. Μετά δυο ώρες με κάλεσε ο Παπαδόπουλος. Πήγα στο γραφείο του […] η περιοχή φρουρούνταν διήρχοντο τανκς και συνεχίζονταν οι πυροβολισμοί. . . . με καθησύχασαν πως ήταν για εκφοβισμό. Μου ετέθη το ερώτημα του στρατιωτικού νόμου. Ήτο προφανώς τυπικόν διότι όλα σχεδόν ήτο καθορισμένα. [δηλαδή ποιά;] Βρέθηκα σε δίλημμα (παραίτησις ή κάλυψη δια του στρατιωτικού νόμου;). Ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του προέδρου (η κήρυξη στρατιωτικού νόμου) [τότε ποιο το δίλημμα;] Ζήτησα να ερωτηθεί και η γνώμη του κου Μητρέλια. Εκείνος άκουσε και ρώτησε εάν υπήρχε άλλος τρόπος και ο πρόεδρος απάντησε ότι εκεί που έφτασαν τα πράγματα δεν έβλεπε άλλο τρόπο. Τότε ο Μητρέλιας απάντησε ότι η κήρυξη ήταν αναγκαία. Αργότερα συμφώνησε το υπουργικό συμβούλιο. Σε ιδιαίτερη συνομιλία τόνισα στον πρόεδρο ότι δεν ήμουν διατεθειμένος να παραμείνω στην θέσιν μου εάν δεν αίρονταν ο στρατιωτικός νόμος σύντομα και προκηρύσσονταν εκλογές το ταχύτερο […] τονίζω ότι θεωρούσα αποκλειστικό σκοπό μου την διεξαγωγή αδιάβλητων εκλογών».
Απόλυτα ανεπαρκής η θεώρηση των πραγμάτων από τον Μαρκεζίνη. Όλη του η προσπάθεια αφορά την αποποίηση των ευθυνών και των ενεργειών που πραγματοποιήθηκαν τις 3 ημέρες της εξέγερσης. Προφανώς εάν όταν αναλάμβανε κάποιος του διηγούνταν ένα παρόμοιο συμβάν μόνο ευφάνταστο θα τον θεωρούσε. Αφού την ευθύνη της κήρυξης του στρατιωτικού νόμου είχε ο Παπαδόπουλος για ποιό λόγο να ρωτήσει τον Μαρκεζίνη για να τον κηρύξει; Θα άλλαζε κάτι η αποδοχή του μέτρου από τον αρχηγό της δοτής κυβέρνησης; Πρότεινε ο ίδιος μια διαφορετική λύση μια και ρωτήθηκε; Εν τέλει μάλιστα δεν μας λέει τι απάντησε ο ίδιος αλλά τι απάντησε ο Μητρέλιας. Με την φράση του μάλιστα «παρακάλεσα τον Ζουρνατζή να μεταβεί στην αστυνομία και να μου περιγράψει την κατάσταση» βγάζει λάδι τον εαυτό του ως μη αναμιγμένο διότι στερούνταν αρμοδιότητας.
Με όλα αυτά πάντως η όποια πορεία εκδημοκρατισμού της χώρας ανακόπτεται. Με την επιβολή του νόμου περί κατάστασης πολιορκίας (αρθρ. 25 του Συντάγματος Παπαδόπουλου) που τέθηκε με προεδρικό διάταγμα και αναγγέλθηκε από τον ίδιο τον Παπαδόπουλο, αναστάλθηκε η τήρηση του Συντάγματος. Αυτό σημαίνει ότι εξέλειψε και ο λόγος του πραξικοπήματος Ιωαννίδη, το οποίο έγινε στις 25/11 όπως προ μηνός είχε προγραμματιστεί (κατά Γκιζίκη). Ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε διότι δεν ήταν πλέον αρεστός στους στρατιωτικούς πρώην συνεργάτες του, τους οποίους παραγκώνισε με την ελπίδα να προεδρεύσει, άλλωστε, η νέα κατάσταση στερούσε από αυτούς κάθε εξουσία.
17/11/1973
01:00 τα τεθωρακισμένα ζώνουν το Πολυτεχνείο (από ποιες πλευρές και πόσα;) κατέβηκαν από Πανεπιστημίου και Αλεξάνδρας. Προηγουμένως γερανοφόρα οχήματα της αστυνομίας καθάρισαν τους δρόμους από λεωφορεία και τρόλευ, ενώ καταιγιστικά πυρά αναγκάζουν σε υποχώρηση τους διαδηλωτές. Τα μεγάφωνα καλούν τους φοιτητές να αποχωρήσουν αλλά δεν φεύγει κανείς. Οι καγκελόπορτες κλείνουν για τελευταία φορά.
01:30 με δακρυγόνα, ασφυξιογόνα και πυροβολισμούς δια λύονται και οι τελευταίες ομάδες διαδηλωτών που βρίσκονται έξω από το Πολυτεχνείο. Το ανθρώπινο τοίχος που προστάτευε τους καταληψίες έχει «γκρεμιστεί». Καταφτάνουν ροπαλοφόροι αστυνομικοί, σκοπευτές απλώνονται γύρω - γύρω σε όλα τα κτίρια και ένα τανκ ανεβαίνει από την οδό Αβέρωφ με προβολείς αναμμένους και σταματά αντίκρυ στην πύλη της Πατησίων. Οι εγκλεισμένοι σπρώχνουν την Μercedes και φράζουν την πύλη. Άλλα δύο τανκς πλησιάζουν στην οδό Πατησίων και στρατιώτες με οπλοπολυβόλα παρατάσσονται στον δρόμο.
ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ:
ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΑΣ ΦΑΝΤΑΡΟΙ
Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΛΑΟ
02:45 δύο λόχοι βρίσκονται στην Μάρνη, πολλοί αστυνομικοί στα πεζοδρόμια, ακούγονται διαρκώς πυροβολισμοί και πυκνοί καπνοί κάνουν την ατμόσφαιρα αποπνικτική.
02:55 ο ραδιοσταθμός διακόπτει τη λειτουργία του και στην πύλη γίνονται διαπραγματεύσεις.
03:00 ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, το τανκ που βρίσκεται απέναντι στην πύλη, οπισθοχωρεί λίγο και στην συνέχεια ορμά στην πύλη και την γκρεμίζει καταπλακώνοντας όσους δεν πρόλαβαν να υποχωρήσουν. Ηχούν οι σειρήνες των αρμάτων και οι πυροβολισμοί. Αστυνομικοί εισβάλλουν και συγκρούονται με τον κόσμο ενώ στην έξοδο της Στουρνάρη γίνονται άγριες συμπλοκές. Οι αστυνομικοί που έχουν εισβάλλει προσπαθούν να μαζέψουν τον κόσμο στην πύλη της Πατησίων όπου απʼ έξω οι αστυνομικοί περιμένουν με τα ρόπαλα. Τους χτυπούν και τους συλλαμβάνουν ενώ όποιος καταφέρνει να ξεφύγει τον κλοιό και δεν φροντίζει να καλυφθεί καλά, πυροβολείται από τους σκοπευτές των ταρατσών.
03:30 το Πολυτεχνείο έχει αδειάσει, ασθενοφόρα μεταφέρουν τους τραυματίες αλλά οι συγκρούσεις στους δρόμους συνεχίζονται.
05:00 τα τανκς κατευθύνονται στο Πεδίο του Άρεως.
07:00 όλα τα δημόσια κτίρια φρουρούνται και τυχόν διαδηλωτές απωθούνται βίαια.
08:00 συγκρούσεις διαδηλωτών - αστυνομίας στις οδούς Αριστοτέλους, Αλεξάνδρας, Πατησίων, Αχαρνών καθώς και στα Χαυτεία, Εξάρχεια Ομόνοια, Σύνταγμα. Επεμβαίνουν πάλι τα τανκς.
11:00 κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος με την εισήγηση του Μαρκεζίνη, οι συγκρούσεις όμως θα συνεχιστούν μέχρι το βράδυ. Τανκς, στρατιώτες και μπλόκα , μια εμπόλεμη ζώνη το κέντρο της Αθήνας. Αθρόες οι συλλήψεις. Οι 28 φοιτητικοί σύλλογοι διαλύονται.
18/11/1973
Ανοίγουν τα στρατοδικεία και γεμίζουν οι φυλακές. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία 12 είναι οι νεκροί και 150 οι τραυματίες.
19/11/1973
Ο Μαρκεζίνης επισκέπτεται τον Παπαδόπουλο.
20/11/1973
Ο Μαρκεζίνης στον υπ. Άμυνας κο Εφέσιο μεταφέρει την «πλήρη και απεριόριστο ευαρέσκειά του δια την πάταξιν της αναρχίας».
25/11/1973
Το Σύνταγμα του Παπαδόπουλου δεν απέτρεψε το πραξικόπημα του Ιωαννίδη. Πρόεδρος ορκίζεται από τον Αρχιεπίσκοπο ο Γκιζίκης και Πρωθυπουργός ο Ανδρουτσόπουλος.
Συμπεράσματα
Η συγκέντρωση - κατάληψη και εξέγερση του Πολυτεχνείου λειτούργησε ως πόλος έλξης του λαού και ένας ξεσηκωμός που απετέλεσε τον πιο μαζικό της επταετίας. Αυτοί που βρίσκονταν μέσα, καλούσαν τον κόσμο να συρρεύσει στο κέντρο σε μια προσπάθεια αντίδρασης στο καθεστώς της χούντας, πιστεύοντας ότι αν η συμμετοχή ήταν πολλή μεγάλη ίσως πετύχαιναν την πτώση του. Αρχικά όσοι ήτανε μέσα, παρακολουθούσαν τις συγκρούσεις όσων μαζεύονταν απʼ έξω με την αστυνομία και μόνο τα ξημερώματα του Σαββάτου άλλαξε το σκηνικό.
Οι φοιτητές είχαν κυρίως φοιτητικά αιτήματα. Η είσοδος των εργατών και των αγροτών έδωσαν περισσότερο πολιτικό προσανατολισμό, πράγμα που φάνηκε στα συνθήματα και ήταν η παρουσία αυτή που οδήγησε στην σύγκρουση. Με την σύγκρουση αυτή, στην αρχή δεν συντάχθηκε ούτε η ΑΝΤΙΕΦΕΕ του ΚΚΕ, ούτε ο ΡΗΓΑΣ του ΚΚΕ εσωτερικού, γιʼ αυτό και αντιτάχθηκαν στο αίτημα της κατάληψης του Πολυτεχνείου που υποβλήθηκε από τους αριστεριστές την Τετάρτη 14/11 το βράδυ. Μόνο όταν εισήλθαν εργάτες στον χώρο του Πολυτεχνείου και διεκδίκησαν θέσεις στη συντονιστική επιτροπή έδωσαν τον αγώνα. Προφανώς εάν η κατάληψη δεν ξεκινούσε από ανεξάρτητους στα κόμματα φοιτητές δεν θα είχε την δυναμική και την κατάληξη που είχε. Ως προς την κατάληξη μάλιστα, φαίνεται ότι με την κάθοδο των τανκς πολλοί ήταν που θέλησαν την αναστολή της κατάληψης και την αποχώρηση μετά από διαπραγματεύσεις αλλά το πολυπληθές σώμα των μενόντων εντός και η αυξημένη αριθμητική συμμετοχή των εργατών στην συντονιστική καθυστέρησε την λήψη αποφάσεων που ίσως απέτρεπαν τα χειρότερα. Η μικρή αρχικά συμμετοχή κομματικοποιημένων φοιτητών στην κατάληψη ίσως εξηγείται από το κυνηγητό που είχε εξαπολύσει εναντίον τους το καθεστώς (αναστολή της αναβολής στράτευσης και καταζητήσεις).
Πάντως ήταν οι ανένταχτοι που κράτησαν όλο το τριήμερο, διατηρώντας το Πολυτεχνείο σαν πόλο έλξης του κόσμου και αντίστασης κατά του καθεστώτος, αλλιώς τα κομματικά στελέχη δε θα επεδίωκαν την συμμετοχή τους και η εξέγερση δε θα γινόταν ποτέ, αφού χωρίς τους τελευταίους η συμμετοχή θα ήταν μικρή, αν όχι αμελητέα. Άρα χωρίς τους ανένταχτους δεν κρατούσε και χωρίς τους κομματικούς δε θα διογκωνόταν για να ολοκληρωθεί. Αξίζει να αναφέρουμε τέλος ότι οι ανένταχτοι αριστεριστές ήταν υπέρ των εργατικών επιδιώξεων. Συνεπώς στο μυαλό των κομματικών υπάρχει πάντα μια υστεροβουλία. Δίνουν τεράστια σημασία στο ποιος θα καρπωθεί τα οφέλη μιας κίνησης και όχι στον αγώνα για το γενικότερο καλό.
Οι μαθητές που εισήλθαν την Παρασκευή το απόγευμα είχαν αμιγώς πολιτικά αιτήματα και μάλιστα, όταν οι φοιτητές τους ζήτησαν να τα μετατρέψουν σε συνδικαλιστικά, δήλωσαν: «δεν έχουμε μαθητικά, έχουμε πολιτικά προβλήματα». Τελικά αποχώρησαν.
Πρέπει να τονίσουμε και κάτι ακόμα, επειδή κάποιοι ειδικά τότε προσπάθησαν να κάνουν σύγκριση και με το ΕΑΜ - ΕΛΛΑΣ. Το Πολυτεχνείο ήταν αντίδραση στην ανούσια «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος, δεν ήταν αντίσταση. Επίσης, δεν ήταν καθοδηγούμενο, ούτε υπήρχε κάποιος προσχεδιασμός κινήσεων ή στόχων, άλλωστε όπως παρατηρούμε απουσίαζαν οι πολιτικές προσωπικότητες που θα μπορούσαν να τεθούν επικεφαλής για να το μετατρέψουν σε κάτι πιο οργανωμένο ή σε μια γενικότερη σύγκρουση κατεβάζοντας στον δρόμο όλα τα πλήθη.
Ο αρχηγός της χωροφυλακής Αθηνών Χρ. Καραβίτης στην αναφορά του στις 22/11/1973 δηλωνε πως: «επρόκειτο για αναρχικές εκδηλώσεις απεργιών τη προτροπή και υποστήριξη ξένων παραγόντων ίνα περιαγάγουν την κυβέρνηση εις δυσχερή θέσιν […] πιστεύωμεν ότι οι εν λόγω εκδηλώσεις ήταν προσχεδιασμέναι μέχρι ενός σημείου, πλην όμως η παρατηρηθείσα ανεκτικότης εκ μέρους των αρμοδίων αρχών και της πολιτείας γενικότερον ενεθέρρυνε και απεθράσυνε τούτους, με αποτέλεσμα η εξέλιξις των γεγονότων να υπερβεί τας προσδοκίας και αυτών τούτων των οργανωτών […] εκ διαφόρων σημείων της πρωτευούσης, διαδηλωτές καθοδηγούμενοι εντέχνως ήρχισαν να συγκλίνουν προς το κέντρον της πόλεως, ήτο βέβαιον ότι ευρισκόμεθα προ μιας καλώς οργανωμένης κομμουνιστικής κινήσεως αποσκοπούσης της καταλήψεως της εξουσίας […] επετίθεντο εναντίον των οργάνων της τάξεως εις διάφορα σημεία του κέντρου, δια λίθων, τούβλων, ροπάλων και λοιπών εις την διάθεσίν των μέσων […] ανήγειραν οδοφράγματα, έκαιον αυτοκίνητα, προέβαινον εις πάσης φύσεως καταστροφάς και εκινούντο απειλητικώς εναντίον των εις τους χώρους των ταραχών εστεγασμένων υπουργείων κ.λπ. δημοσίων υπηρεσιών».
Δηλαδή σύμφωνα με τον Καραβίτη, καθοδηγούμενοι φοιτητές (δεν μας λέει από ποιους ακριβώς) που αποσκοπούσαν στην κατάληψη της εξουσίας και ήταν καλά οργανωμένοι για να το πετύχουν (με λίθους, τούβλα και ρόπαλα) κινήθηκαν απειλητικά προς τα δημόσια κτίρια της περιοχής και για αυτό πυροβολήθηκαν από ελεύθερους σκοπευτές, πυροβόλα και τανκς.
Δημοσίευση σχολίου