Το κτιριακό συγκρότημα που κατασκεύασε ο Ηρώδης ο Αττικός στην Εύα Κυνουρίας και τα ανεκτίμητα ψηφιδωτά του έχουν αφεθεί στην τύχη τους
Η έκταση βρίσκεται στην Εύα, αρχαία Κώμη της Κυνουρίας, τέσσερα χιλιόμετρα ΒΔ του Αστρους και 1.500 μέτρα νοτιοανατολικά των Κάτω Δολιανών. Ένας ευγενικός φύλακας πρόθυμα με ξενάγησε. Έμεινα άφωνος θαυμάζοντας για πολλές ώρες, κάτω από τον θερμό αρκαδικό ήλιο, τα εκπληκτικά μωσαϊκά αλλά και τον πλούτο των αρχιτεκτονικών καταλοίπων του κτίσματος. Πλήρης απογοήτευση όμως με κατέλαβε διαπιστώνοντας ότι η ανάδειξη του λαμπρότερου και περικαλλέστερου έργου των ρωμαϊκών χρόνων στην Ελλάδα έχει αφεθεί... στην τύχη του.
 |
| Ψηφιδωτό δάπεδο. Παράσταση ιπποδρόμου και αρματοδρομιών της ρωμαϊκής εποχής στον νότιο εξωτερικό διάδρομο της βίλας, αρχές 4ου αι. μ.Χ. |
Ο Ηρώδης Αττικός υπήρξε, αναμφισβήτητα, η σημαντικότερη προσωπικότητα των ρωμαϊκών χρόνων στην Ελλάδα. Έζησε από το 103 ως 179 μ.Χ., ήταν ρήτορας, φιλόσοφος, πολιτικός και η τεράστια περιουσία του τού έδωσε τη δυνατότητα να αναδειχθεί ως Μαικήνας της εποχής του.
Ο Ηρώδης αποφάσισε να επεκτείνει την έπαυλη που κληρονόμησε από τον πατέρα του, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη στον ελλαδικό χώρο έπαυλη, εφάμιλλη των επαύλεων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων στην Ιταλία. Εκεί συγκέντρωσε ένα μεγάλος μέρος από τη συλλογή του σε έργα τέχνης της εποχής όπως και προγενέστερα, μετατρέποντάς την έτσι σε ένα είδος μουσείου αρχαίας τέχνης και σε καλλιτεχνικό και επιστημονικό ίδρυμα, αντάξιο των μεγάλων ιδρυμάτων της Ελληνιστικής Ανατολής.
 |
| Ψηφιδωτό δάπεδο. Παράσταση ιπποδρόμου και αρματοδρομιών της ρωμαϊκής εποχής στον νότιο εξωτερικό διάδρομο της βίλας, αρχές 4ου αι. μ.Χ. |
 |
| Ψηφιδωτό από τον αρχαιολογικό χώρο της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
 |
| Σκαρίφημα με αναπαράσταση της οικίας της επαύλεως του Ηρώδου του Αττικού |
 |
| Ψηφιδωτό από τον αρχαιολογικό χώρο της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
Η σπουδαιότητα της ανακάλυψης των ψηφιδωτών αυτών είναι πρωταρχική. Μας δίνει χαρακτηριστική εικόνα για τη ζωή και τον πολιτισμό στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, είναι ένας μικρόκοσμος που περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία αυτού του πολιτισμού, ο οποίος συνδέει τον Αρχαίο με το Μεσαιωνικό κόσμο.
 |
| ΨΗΦΙΔΩΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΣΤΟΑ ΤΗΣ ΕΠΑΥΛΗΣ |
 |
| Ψηφιδωτό από τον αρχαιολογικό χώρο της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
Οι ανασκαφές κατέστησαν εφικτές χάρη στην ένταξη του έργου στα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, γεγονός που προκαλεί την πικρή διαπίστωση ότι για να αξιοποιήσουμε τους θησαυρούς μας χρειάστηκε το έναυσμα από την Ευρώπη.
 |
| ΟΡΧΟΥΜΕΝΕΣ ΛΑΚΑΙΝΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ ΠΡΟΤΟΤΥΠΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ 5 π.Χ. ΑΙΏΝΑ |
Για πρώτη φορά ο μεγάλος και εντυπωσιακός αυτός ερειπιώνας έγινε γνωστός το 1809 από τον άγγλο περιηγητή W. Leake. Ήταν η περίοδος που ο ευρωπαϊκός ρομαντισμός οδηγεί τα βήματα των ταξιδευτών στην Αρκαδία των ονείρων τους.
 |
| Ο αρχαιολογικός χώρος της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
 |
| Ο αρχαιολογικός χώρος της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
 |
| Ο αρχαιολογικός χώρος της Έπαυλης Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
Η πρωτιά όμως στις έρευνες για κινητά ευρήματα που αφθονούσαν και ήταν ορατά γύρω ανήκει στους καλόγηρους της Μονής της Λουκούς και ανάγεται στα προεπαναστατικά χρόνια.
Στις ημέρες μας μια μικρή ανασκαφή, σωστικού χαρακτήρα, έγινε το 1977 από τον αρχαιολόγο Γ. Σταϊνχάουερ, ενώ από το 1979 ως και το 1996 συστηματική έρευνα του χώρου διενήργησε ο έφορος Αρχαιοτήτων Δρ Θ. Σπυρόπουλος, ο οποίος φρόντισε για την απαλλοτρίωση της απαιτούμενης εκτάσεως καθώς και για τη συντήρηση του ανασκαμμένου χώρου.
 |
| ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΗ ΜΟΝΗ - 2009 |
 |
| Αρκετά μέρη από την έπαυλη έχουν ενταχθεί ως στοιχεία… «στοιχειά» στην κατασκευή η και την επισκευή του ναού. |
Η συναρπαστική ιστορία της βίλας του Ηρώδη
 |
| Ο Ηρώδης, εξήγησε ο κ. Θ. Σπυρόπουλος ήταν μεγάλος συλλέκτης. Οι αρχαιολόγοι δεν μπορούν να πιστέψουν ότι αν και Μαραθώνιος, το μεγάλο του έργο μεταφέρθηκε στη Λουκού (Εύα) και όχι στον Μαραθώνα ή στον Ραμνούντα όπου κατοικούσε. Ο Ηρώδης δεν είχε καλές σχέσεις με τους Αθηναίους. Περισσότερο ο παππούς του, ο Ιππαρχος, τον οποίο οι Αθηναίοι κατηγόρησαν ότι ήθελε να εγκαθιδρύσει τυραννία. Η δήμευση της περιουσίας του ήταν ένα από τα παθήματα της οικογένειας, η οποία ωστόσο πρόλαβε και έκρυψε σε σπίτι κοντά στο Διονυσιακό θέατρο, μέρος ενός μεγάλου θησαυρού. |
 |
Οι στήλες των Μαραθωνομάχων και τα «Νεκρόδειπνα» κοσμούσαν την έπαυλή του δείχνοντας όχι μόνο το πάθος του Ηρώδη για τη γλυπτική και τις τέχνες αλλά και τις αλλαγές στη διακόσμηση που έκανε αργότερα. Αφορμή για την αλλαγή στο γλυπτό διάκοσμο στάθηκαν οι αλλεπάλληλοι θάνατοι των προσφιλών του προσώπων (μεταξύ του 165 - 170 μ.Χ.) που μεταμόρφωσαν την έπαυλη σε μαυσωλείο.
 |
| Όταν το 97 μ.Χ. ανέλαβε ο Νέρβας, αποκατέστησε την οικογένεια, η οποία με τη σειρά της πήγε και έχτισε μία πλούσια έπαυλη στη Λουκού. Εκεί μεταφέρθηκαν πολλά έργα, μέρος της συλλογής της και αποκτήθηκαν καινούργια, γι' αυτό άλλωστε η γη της Κυνουρίας παραμένει ακόμη ένα αστείρευτο χρυσωρυχείο θησαυρών |
Ο αρχαιολόγος Γ. Σπυρόπουλος είναι βέβαιος για κάτι ακόμη. Οτι ο Τύμβος του Μαραθώνα είναι δημιούργημα του Ηρώδη Αττικού, στην προσπάθειά του να αποτρέψει την αλλοίωση του μνημείου, των τάφων, δηλαδή, που είδε στην περιοχή ο Παυσανίας.
«Η καταγωγή της οικογένειας από τους Ηρακλείδες και τους μυθικούς προγόνους του Αχιλλέα αναφέρεται πολλές φορές στις γραπτές πηγές και ο ίδιος ο Ηρώδης θεωρούσε προγόνους του τον Μιλτιάδη και τον Κίμωνα», λέει στην «Κ» ο αρχαιολόγος και μας εφιστά την προσοχή: η στήλη με τα ονόματα των πεσόντων στη Μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. που βρέθηκε στο σπίτι του Ηρώδη Αττικού στην Κυνουρία, προέρχεται από τους Τάφους κι όχι από τον Τύμβο των Αθηναίων στον Μαραθώνα.
Αυτά θα εξηγήσει ο Γ. Σπυρόπουλος στο νέο βιβλίο του «Die Architektur der Villa des Herodes Attikus zu Eva» (Η αρχιτεκτονική της έπαυλης του Ηρώδη Αττικού στην Εύα») που είναι υπό έκδοση στη Γερμανία, αφού όπως υποστηρίζει: «ο Τύμβος στον Μαραθώνα δεν αποτελεί πρωτογενές, δηλαδή αρχικό συστατικό του Μνημείου των Μαραθωνομάχων. Οι νεκροί της μάχης κάηκαν και ετάφησαν σε τεφροδόχους Κάλπεις, οι συγγενείς τους έθαψαν τρώγοντας δίπλα τους σε αποχαιρετιστήριο γεύμα».
Από το «νεκρόδειπνο» αυτό έχουμε αποδείξεις. «Αγγεία των αρχών του 5ου αι. π.Χ., του μελανόμορφου ρυθμού (κύλικες, υδρίες, κρατηρίσκοι κ.ά.). Αυτό ενίσχυσε και την απόδοση του ευρήματος στους πεσόντες στη Μάχη του 490 π.Χ.
Οι ανασκαφές έγιναν, όπως υπογραμμίζει, στα κράσπεδα του μεγάλου Τύμβου ύψους εννέα μέτρων και διαμέτρου 50. «Όλοι πίστευαν ότι ο Τύμβος έγινε συγχρόνως με τους τάφους, αλλά ο Παυσανίας δεν μίλησε για Τύμβο, δηλαδή “γης χώμα”, όπως χαρακτηρίζει τους τύμβους αλλά για τάφους, πάνω στους οποίους (κι όχι στον Τύμβο) τοποθετήθηκαν οι Στήλες κατά Φυλές. Συνολικά 9 ή 10 με τα ονόματα των πεσόντων (193 κατά των Ηρόδοτο)».
Mείζον εύρημα
Δεν γνωρίζουμε αν οι Στήλες είχαν τοποθετηθεί χωριστά ή ενιαία, αν και πιστεύει τη δεύτερη εκδοχή. Θα στοιχειοθετηθεί στην τελική δημοσίευση. Επίγραμμα βέβαια έφερε μόνο η πρώτη στήλη που παρουσιάζουμε σήμερα, η οποία «σώθηκε και εμπλουτίζει την επιγραμματολογία της περίφημης Μάχης και με το κείμενό της τεκμηριώνει την ανάθεσή της στους Μαραθωνομάχους».Γραμμένη σε Προευκλείδειο αλφάβητο, αναγράφει κατάλογο ανδρών στοιχηδόν και σύντομο κείμενο που αναφέρεται στην αρετή τους (...ΑΡΕΤΕΝ ΠΕΥΣΕΤΑΙ... ΜΑΡΝΑΜΕΝΟΙ ΜΕΔΟΙΣ...).
Στην έπαυλή του μετέφερε κι άλλα τέτοια έργα ο Ηρώδης, μετατρέποντάς την σε ύψιστο μνημείο ηρωολατρείας των Αθηναίων. «Γι’ αυτό κατηγορήθηκε, δικάστηκε και αθωώθηκε», λέει ο μελετητής. «Ο Τύμβος», συνεχίζει ο Γ. Σπυρόπουλος, «είναι συσσώρευση χώματος από γειτονικές θέσεις και περιείχε όστρακα από τα Πρωτοελλαδικά ως τους μεταγενέστερους χρόνους.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν έγινε για “στιγμές εθνικής έξαρσης”, όπως έχει ειπωθεί, αλλά μετά το 165 μ.Χ. από τον ίδιο τον Ηρώδη, ο οποίος πήρε τις Στήλες και στη θέση τους “εσώρευσε” τον μέγα Τύμβο ως αντιστάθμισμα και για να αποκρύψει την παράτολμη αλλοίωση του Μνημείου». Αυτό υποστηρίζει ο αρχαιολόγος μελετητής της βίλας που μιλάει για μεγάλο αρχαιολογικό γεγονός.
Η άνοδος ενός επιχειρηματία
Μια εξαίρετη κεφαλή, πορτρέτο του Αίλιου Βέρου (86-138 μ.Χ.) από πεντελικό μάρμαρο, βρέθηκε στα χρόνια της γερμανικής κατοχής από τον Ι. Οικονόμου, κάτοικο Δολιανών, ο οποίος τη μετέφερε στο σπίτι του. Το 1944, κατά την εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στην Κυνουρία, ένας γερμανός αξιωματικός είδε εκεί το κεφάλι, το περιεργάστηκε και έφυγε. Ο Οικονόμου αντιλαμβανόμενος τις προφανείς προθέσεις του έθαψε αμέσως το τεράστιο κεφάλι (ύψους 0,41 μ. και βάρους 30-40 κιλών) σε έναν λάκκο που έτυχε να έχει ανοιγμένο στον κήπο του για να φυτέψει ένα δέντρο. Σύντομα ο γερμανός αξιωματικός επέστρεψε με στρατιώτες και το αναζήτησε επίμονα, αλλά μάταια. Το άγαλμα έτσι σώθηκε. Εμεινε θαμμένο εκεί ως το 1970, όταν τα παιδιά του Οικονόμου που καλλιεργούσαν τον κήπο το ξαναβρήκαν τυχαία και το παρέδωσαν στο Μουσείο Αστρους. Από τον περασμένο ο αιώνα οι ευρωπαίοι περιηγητές είχαν επισημάνει τη σημασία του χώρου αυτού, όπου είχαν εντοπιστεί τόσα και τέτοια γλυπτά. Αλλά πρώτος ο αείμνηστος καθηγητής Αρχαιολογίας Κ. Ρωμαίος, το 1906, συνδυάζοντας τα στοιχεία μιας επιγραφής από τη Λουκού με εκείνα επιγραφής από τον Μαραθώνα, όπου ήταν γνωστή η ύπαρξη έπαυλης του Ηρώδη Αττικού, και με τη βοήθεια μιας δεύτερης επιγραφής από τη Λουκού, κατέληξε στο τολμηρό, για τα λιγοστά αυτά δεδομένα, συμπέρασμα ότι στη Λουκού θα υπήρχε ακόμη μία έπαυλη του Ηρώδη, παρά την απόλυτη σιωπή των αρχαίων πηγών σχετικά με την ύπαρξή της και ειδικά την παράλειψη του περιηγητή Παυσανία, ο οποίος περιέγραψε την περιοχή, να κάνει οποιαδήποτε σχετική μνεία.
Ο Ηρώδης Αττικός καταγόταν από τον Μαραθώνα και ήταν γιος του Αττικού Ιππάρχου, ενός βαθύπλουτου Αθηναίου, ο οποίος όφειλε τον πλούτο του στη μεγάλη τύχη που είχε να βρει έναν αμύθητο θησαυρό στο σπίτι του! Ως καλός υπήκοος, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, ενημέρωσε για το γεγονός τον αυτοκράτορα Νέρβα, ο οποίος του επέτρεψε να χρησιμοποιήσει το εύρημά του. Ο πλούτος του Αττικού ήταν τόσος ώστε η διαθήκη του όριζε να δίνεται ετησίως μετά τον θάνατό του ένα ποσόν σε κάθε αθηναίο πολίτη. Ο κληρονόμος του Ηρώδης αποφάσισε αντί γι' αυτό να πάρει εφάπαξ κάθε πολίτης πέντε μνας. Οι περισσότεροι όμως δεν πήραν τίποτε, γιατί σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Ηρώδης οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους χρωστούσαν στον πατέρα ή στον παππού του.
Ο Ηρώδης πήρε λαμπρή μόρφωση και έγινε φιλόσοφος, περίφημος σοφιστής και ρήτορας. Από τα πολυάριθμα έργα του θεωρείται ότι σώθηκε ένα (Περί Πολιτείας), το οποίο και αυτό είναι αμφιβόλου γνησιότητος. Οι πηγές αναφέρουν ονόματα των πολυάριθμων μαθητών του, μεταξύ των οποίων και των αυτοκρατόρων Λουκίου Βέρου και Μάρκου Αυρηλίου. Κατάφερε να αυξήσει σημαντικά την πατρική περιουσία, επενδύοντας σε αγροτικές εκτάσεις σε διάφορες περιοχές (Μαραθώνα, Κόρινθο, Γύθειο, Εύβοια, Θυρεάτιδα). Η επιλογή των περιοχών αυτών φανερώνει ότι ενδιαφερόταν για την παραγωγή λαδιού και κρασιού. Εκμεταλλευόταν επίσης τα περίφημα λατομεία μαρμάρου της Πεντέλης, που τότε ήταν ιδιαίτερα κερδοφόρα, καθώς το μάρμαρο αυτό ήταν περιζήτητο σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι επιτυχείς επιχειρηματικές δραστηριότητές του αλλά και οι άριστες σχέσεις του με τους ρωμαίους αυτοκράτορες τον ανέδειξαν στον πλουσιότερο και ισχυρότερο άνθρωπο της Ελλάδας. Τιμήθηκε με διάφορα αξιώματα στην Αθήνα και στη Ρώμη, έγινε μάλιστα ύπατος το 142 μ.Χ. Επιπλέον νυμφεύθηκε Ρωμαία, τη Ρήγιλλα, ζούσε σύμφωνα με το ρωμαϊκό πρότυπο της εποχής και έφθασε στο σημείο να τροποποιήσει το όνομά του επί το λατινικότερον. Από Ηρώδης Αττικού Μαραθώνιος ονομάστηκε Βιβούλιος Ιππαρχος Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης.
 |
| Το μνημειακό συγκρότημα της Ρωμαϊκής έπαυλης κοντά στη Μονή Λουκούς περιλαμβάνει την κυρίως έπαυλη με τα προσκτίσματά της (βασιλικές, τρικλίνια, λουτρά και το υδραγωγείο που μετέφερε το νερό για αυτά). Το υδραγωγείο της ρωμαϊκής περιόδου πίσω από την μονή Λουκούς |
Από το «νεκρόδειπνο» αυτό έχουμε αποδείξεις. «Αγγεία των αρχών του 5ου αι. π.Χ., του μελανόμορφου ρυθμού (κύλικες, υδρίες, κρατηρίσκοι κ.ά.). Αυτό ενίσχυσε και την απόδοση του ευρήματος στους πεσόντες στη Μάχη του 490 π.Χ.
Οι ανασκαφές έγιναν, όπως υπογραμμίζει, στα κράσπεδα του μεγάλου Τύμβου ύψους εννέα μέτρων και διαμέτρου 50. «Όλοι πίστευαν ότι ο Τύμβος έγινε συγχρόνως με τους τάφους, αλλά ο Παυσανίας δεν μίλησε για Τύμβο, δηλαδή “γης χώμα”, όπως χαρακτηρίζει τους τύμβους αλλά για τάφους, πάνω στους οποίους (κι όχι στον Τύμβο) τοποθετήθηκαν οι Στήλες κατά Φυλές. Συνολικά 9 ή 10 με τα ονόματα των πεσόντων (193 κατά των Ηρόδοτο)».
 |
| Την επιγραφή, ο ανασκαφέας την ανακάλυψε έξω ακριβώς από τα όρια της βίλας, ανάμεσα σε αντηρίδες του κτιρίου όπου οι Βυζαντινοί την ενσωμάτωσαν σε κλίβανο που κατασκευάστηκε στα παλαιοχριστιανικά χρόνια. «Πιστεύω όμως ότι η αρχική της θέση ήταν στη βιβλιοθήκη εκεί όπου ο Ηρώδης έβαζε όλα τα κειμήλια και τα έργα τέχνης. Η απόσταση της βιβλιοθήκης από το σημείο που οι Βυζαντινοί έχτισαν τον κλίβανο είναι περίπου 8 μέτρα |
Δεν γνωρίζουμε αν οι Στήλες είχαν τοποθετηθεί χωριστά ή ενιαία, αν και πιστεύει τη δεύτερη εκδοχή. Θα στοιχειοθετηθεί στην τελική δημοσίευση. Επίγραμμα βέβαια έφερε μόνο η πρώτη στήλη που παρουσιάζουμε σήμερα, η οποία «σώθηκε και εμπλουτίζει την επιγραμματολογία της περίφημης Μάχης και με το κείμενό της τεκμηριώνει την ανάθεσή της στους Μαραθωνομάχους».Γραμμένη σε Προευκλείδειο αλφάβητο, αναγράφει κατάλογο ανδρών στοιχηδόν και σύντομο κείμενο που αναφέρεται στην αρετή τους (...ΑΡΕΤΕΝ ΠΕΥΣΕΤΑΙ... ΜΑΡΝΑΜΕΝΟΙ ΜΕΔΟΙΣ...).
 |
| Λεπτομέρεια στήλης Μαραθονομάχων από την Έπαυλη Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
- Το κείμενο παρατίθεται τον Απρίλιο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα, με φωτογραφία, του ARCADIA website, του Πανεπιστημίου Πατρών.
- Θ. Μ. ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ
- Γιώτα Συκκά Καθημερινή ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 02.05.2009
- ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 2010
- http://www.discoverkynouria.gr
- http://arcadia.ceid.upatras.gr
Η χαμένη έπαυλη του Ηρώδη Αττικού
Ο Π. Φάκλαρης γράφει για το πώς η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως την έπαυλη του πάμπλουτου Ηρώδη στην περιοχή της Λουκούς, την ύπαρξη της οποίας πρώτος είχε υποστηρίξει ο αείμνηστος καθηγητής Γ. Ρωμαίος. Αναφέρεται επίσης στην προσωπικότητα του πλουσιότερου και ισχυρότερου ανθρώπου της αρχαίας Ελλάδας
 |
| Έκθεμα από την περιοχή της οικίας Ηρώδου Αττικού από τη Μονή Λουκούς |
Ηδη πριν από την Επανάσταση του 1821 ο χώρος πλησίον της Μονής Λουκούς Κάτω Δολιανών Κυνουρίας ήταν γνωστός για τις αρχαιότητές του και κυρίως για τα γλυπτά που αποκαλύπτονταν εκεί από μοναχούς κατά την καλλιέργεια. Τα ευρήματα αυτά συγκεντρώνονταν και φυλάσσονταν στον χώρο της Μονής.
Το πλήθος των τυχαίων ευρημάτων προκάλεσε και οργανωμένες προσπάθειες αποκάλυψης αρχαιοτήτων. Οταν ο Βελή Πασάς έγινε διοικητής της Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη (1807-1812), πραγματοποίησε ανασκαφές στη Λουκού αναζητώντας γλυπτά προς πώλησιν. Αγνωστο είναι τι βρήκε και σε ποια αγορά διοχέτευσε τα προϊόντα της έρευνάς του. Πιθανολογείται ότι μια μαρμάρινη κεφαλή νέου, που βρίσκεται σήμερα στο Βερολίνο, έχει αυτή την προέλευση. Στα χρόνια της Επανάστασης οι μοναχοί έσκαψαν σε διάφορα σημεία και αποκάλυψαν γλυπτά, τα οποία αρχικά συγκεντρώθηκαν στη Μονή και στη συνέχεια δωρήθηκαν στο πρώτο ελληνικό Μουσείο που ίδρυσε το 1829 ο Καποδίστριας στην Αίγινα. Πρόκειται για μια αμαζόνα, υπερφυσικού μεγέθους (ύψους 2,79 μ.), που λειτουργούσε ως Καρυάτιδα, μια ακέφαλη σφίγγα, ένα γυναικείο ακέφαλο άγαλμα, ένα ανάγλυφο αφηρωισμένου νέου (ίσως του Αχιλλέα, ενός από τους αγαπημένους εφήβους του Ηρώδη του Αττικού) και το «ανάγλυφο της Τελετής». Τα έργα αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής γλυπτών του πρώτου ελληνικού Μουσείου και αργότερα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, όπου βρίσκονται σήμερα. Αλλά και μετά την αρχαιολογική δραστηριότητα των μοναχών δεν έπαψαν να βρίσκονται τυχαία διάφορα γλυπτά, τα οποία παραδίδονταν είτε στο Εθνικό Μουσείο είτε στο Μουσείο Αστρους. Το 1872 παραδόθηκε στο Εθνικό Μουσείο το γνωστό στην αρχαιολογική έρευνα ανάγλυφο των Ασκληπιαδών (αττικό έργο περί το 380 π.Χ.). Απεικονίζονται οι Ασκληπιάδες (Ασκληπιός, Ηπιόνη, Ποδαλείριος, Μαχάων, Ακεσώ, Ιασώ, Πανάκεια) και η οικογένεια του αναθέτη, συνολικά 14 μορφές. Επίσης στο περιβόλι της Μονής βρέθηκε το σημαντικό άγαλμα ένθρονης Αθηνάς που εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τριπόλεως.
Το πλήθος των τυχαίων ευρημάτων προκάλεσε και οργανωμένες προσπάθειες αποκάλυψης αρχαιοτήτων. Οταν ο Βελή Πασάς έγινε διοικητής της Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη (1807-1812), πραγματοποίησε ανασκαφές στη Λουκού αναζητώντας γλυπτά προς πώλησιν. Αγνωστο είναι τι βρήκε και σε ποια αγορά διοχέτευσε τα προϊόντα της έρευνάς του. Πιθανολογείται ότι μια μαρμάρινη κεφαλή νέου, που βρίσκεται σήμερα στο Βερολίνο, έχει αυτή την προέλευση. Στα χρόνια της Επανάστασης οι μοναχοί έσκαψαν σε διάφορα σημεία και αποκάλυψαν γλυπτά, τα οποία αρχικά συγκεντρώθηκαν στη Μονή και στη συνέχεια δωρήθηκαν στο πρώτο ελληνικό Μουσείο που ίδρυσε το 1829 ο Καποδίστριας στην Αίγινα. Πρόκειται για μια αμαζόνα, υπερφυσικού μεγέθους (ύψους 2,79 μ.), που λειτουργούσε ως Καρυάτιδα, μια ακέφαλη σφίγγα, ένα γυναικείο ακέφαλο άγαλμα, ένα ανάγλυφο αφηρωισμένου νέου (ίσως του Αχιλλέα, ενός από τους αγαπημένους εφήβους του Ηρώδη του Αττικού) και το «ανάγλυφο της Τελετής». Τα έργα αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα της συλλογής γλυπτών του πρώτου ελληνικού Μουσείου και αργότερα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, όπου βρίσκονται σήμερα. Αλλά και μετά την αρχαιολογική δραστηριότητα των μοναχών δεν έπαψαν να βρίσκονται τυχαία διάφορα γλυπτά, τα οποία παραδίδονταν είτε στο Εθνικό Μουσείο είτε στο Μουσείο Αστρους. Το 1872 παραδόθηκε στο Εθνικό Μουσείο το γνωστό στην αρχαιολογική έρευνα ανάγλυφο των Ασκληπιαδών (αττικό έργο περί το 380 π.Χ.). Απεικονίζονται οι Ασκληπιάδες (Ασκληπιός, Ηπιόνη, Ποδαλείριος, Μαχάων, Ακεσώ, Ιασώ, Πανάκεια) και η οικογένεια του αναθέτη, συνολικά 14 μορφές. Επίσης στο περιβόλι της Μονής βρέθηκε το σημαντικό άγαλμα ένθρονης Αθηνάς που εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τριπόλεως.
 |
| Έκθεμα από την Έπαυλη του Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
Η άνοδος ενός επιχειρηματία
Μια εξαίρετη κεφαλή, πορτρέτο του Αίλιου Βέρου (86-138 μ.Χ.) από πεντελικό μάρμαρο, βρέθηκε στα χρόνια της γερμανικής κατοχής από τον Ι. Οικονόμου, κάτοικο Δολιανών, ο οποίος τη μετέφερε στο σπίτι του. Το 1944, κατά την εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στην Κυνουρία, ένας γερμανός αξιωματικός είδε εκεί το κεφάλι, το περιεργάστηκε και έφυγε. Ο Οικονόμου αντιλαμβανόμενος τις προφανείς προθέσεις του έθαψε αμέσως το τεράστιο κεφάλι (ύψους 0,41 μ. και βάρους 30-40 κιλών) σε έναν λάκκο που έτυχε να έχει ανοιγμένο στον κήπο του για να φυτέψει ένα δέντρο. Σύντομα ο γερμανός αξιωματικός επέστρεψε με στρατιώτες και το αναζήτησε επίμονα, αλλά μάταια. Το άγαλμα έτσι σώθηκε. Εμεινε θαμμένο εκεί ως το 1970, όταν τα παιδιά του Οικονόμου που καλλιεργούσαν τον κήπο το ξαναβρήκαν τυχαία και το παρέδωσαν στο Μουσείο Αστρους. Από τον περασμένο ο αιώνα οι ευρωπαίοι περιηγητές είχαν επισημάνει τη σημασία του χώρου αυτού, όπου είχαν εντοπιστεί τόσα και τέτοια γλυπτά. Αλλά πρώτος ο αείμνηστος καθηγητής Αρχαιολογίας Κ. Ρωμαίος, το 1906, συνδυάζοντας τα στοιχεία μιας επιγραφής από τη Λουκού με εκείνα επιγραφής από τον Μαραθώνα, όπου ήταν γνωστή η ύπαρξη έπαυλης του Ηρώδη Αττικού, και με τη βοήθεια μιας δεύτερης επιγραφής από τη Λουκού, κατέληξε στο τολμηρό, για τα λιγοστά αυτά δεδομένα, συμπέρασμα ότι στη Λουκού θα υπήρχε ακόμη μία έπαυλη του Ηρώδη, παρά την απόλυτη σιωπή των αρχαίων πηγών σχετικά με την ύπαρξή της και ειδικά την παράλειψη του περιηγητή Παυσανία, ο οποίος περιέγραψε την περιοχή, να κάνει οποιαδήποτε σχετική μνεία.
Ο Ηρώδης Αττικός καταγόταν από τον Μαραθώνα και ήταν γιος του Αττικού Ιππάρχου, ενός βαθύπλουτου Αθηναίου, ο οποίος όφειλε τον πλούτο του στη μεγάλη τύχη που είχε να βρει έναν αμύθητο θησαυρό στο σπίτι του! Ως καλός υπήκοος, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, ενημέρωσε για το γεγονός τον αυτοκράτορα Νέρβα, ο οποίος του επέτρεψε να χρησιμοποιήσει το εύρημά του. Ο πλούτος του Αττικού ήταν τόσος ώστε η διαθήκη του όριζε να δίνεται ετησίως μετά τον θάνατό του ένα ποσόν σε κάθε αθηναίο πολίτη. Ο κληρονόμος του Ηρώδης αποφάσισε αντί γι' αυτό να πάρει εφάπαξ κάθε πολίτης πέντε μνας. Οι περισσότεροι όμως δεν πήραν τίποτε, γιατί σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Ηρώδης οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους χρωστούσαν στον πατέρα ή στον παππού του.
Ο Ηρώδης πήρε λαμπρή μόρφωση και έγινε φιλόσοφος, περίφημος σοφιστής και ρήτορας. Από τα πολυάριθμα έργα του θεωρείται ότι σώθηκε ένα (Περί Πολιτείας), το οποίο και αυτό είναι αμφιβόλου γνησιότητος. Οι πηγές αναφέρουν ονόματα των πολυάριθμων μαθητών του, μεταξύ των οποίων και των αυτοκρατόρων Λουκίου Βέρου και Μάρκου Αυρηλίου. Κατάφερε να αυξήσει σημαντικά την πατρική περιουσία, επενδύοντας σε αγροτικές εκτάσεις σε διάφορες περιοχές (Μαραθώνα, Κόρινθο, Γύθειο, Εύβοια, Θυρεάτιδα). Η επιλογή των περιοχών αυτών φανερώνει ότι ενδιαφερόταν για την παραγωγή λαδιού και κρασιού. Εκμεταλλευόταν επίσης τα περίφημα λατομεία μαρμάρου της Πεντέλης, που τότε ήταν ιδιαίτερα κερδοφόρα, καθώς το μάρμαρο αυτό ήταν περιζήτητο σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι επιτυχείς επιχειρηματικές δραστηριότητές του αλλά και οι άριστες σχέσεις του με τους ρωμαίους αυτοκράτορες τον ανέδειξαν στον πλουσιότερο και ισχυρότερο άνθρωπο της Ελλάδας. Τιμήθηκε με διάφορα αξιώματα στην Αθήνα και στη Ρώμη, έγινε μάλιστα ύπατος το 142 μ.Χ. Επιπλέον νυμφεύθηκε Ρωμαία, τη Ρήγιλλα, ζούσε σύμφωνα με το ρωμαϊκό πρότυπο της εποχής και έφθασε στο σημείο να τροποποιήσει το όνομά του επί το λατινικότερον. Από Ηρώδης Αττικού Μαραθώνιος ονομάστηκε Βιβούλιος Ιππαρχος Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης.
 |
| Έκθεμα από την Έπαυλη του Ηρώδου Αττικού στην Εύα Κυνουρίας |
Ευεργέτης ή εγκληματίας;
Πέρα από το περίφημο ωδείο με στέγη από πανάκριβο ξύλο κέδρου που ανήγειρε το 160 μ.Χ. προς τιμήν της Ρηγίλλης και τα άλλα κτίρια που δώρισε στην Αθήνα, πολλά ακόμη λαμπρά οικοδομήματα σε διάφορες πόλεις και ιερά (Ολυμπία, Δελφοί, Αλεξάνδρεια, Κόρινθος κ.α.) αποτελούν δωρεές του. Αναμφισβήτητα ήταν ιδιόρρυθμης ιδιοσυγκρασίας και η προσωπικότητά του παραμένει αμφιλεγόμενη. Μερικοί τον θεωρούσαν ευεργέτη και άλλοι διεστραμμένο εγκληματία. Οι πολυάριθμοι και αδιευκρίνιστοι θάνατοι που συνέβησαν στο άμεσο περιβάλλον του τροφοδότησαν τη δεύτερη άποψη.
Σύμφωνα με τον σοφιστή Φιλόστρατο (βασική πηγή για τον βίο του Ηρώδη) με εντολή του ένας δούλος σκότωσε με κλωτσιά την έγκυο Ρήγιλλα. Ο αδελφός της, ο ύπατος Βραδούας, τον μήνυσε και ο Ηρώδης προσήχθη σε δίκη στη Ρώμη αλλά αθωώθηκε, παρά τις αναπάντητες υποψίες. Επίσης τα παιδιά του Ελπινίκη, Παναθηναΐς, Αθηναΐς και Ρήγιλος, πέθαναν σε νεαρή ηλικία υπό σκοτεινές συνθήκες, όπως και οι τρεις νεαροί νέγροι (Πολυδευκίων, Αχιλλεύς και Μέμνων), που αποτελούσαν την ιδιαίτερη συντροφιά του, ενώ οι αγαπημένες του δίδυμες οινοχόοι φέρονται ότι σκοτώθηκαν από κεραυνό. Ο μόνος από την οικογένεια που απέμεινε ήταν ο γιος του Αττικός, ο οποίος έπασχε από διανοητική ασθένεια και για να μάθει την αλφάβητο ο Ηρώδης ανέτρεφε μαζί του 24 αγόρια που το καθένα είχε για όνομα ένα γράμμα της αλφαβήτου! Πάντως ο Ηρώδης εμφανίστηκε να πενθεί για τους θανάτους αυτούς στήνοντας αγάλματα της Ρηγίλλης και των τριών εφήβων στις επαύλεις του, όπως ακριβώς είχε κάνει και ο φίλος του αυτοκράτωρ Αδριανός για τον δικό του πρόωρα χαμένο ευνοούμενο, τον Αντίνοο, του οποίου το άγαλμα που έστησε ο Ηρώδης στη Λουκού βρήκαμε στην ανασκαφή του 1977. Σε επιγραφή που βρέθηκε στην Κηφισιά, από άγαλμα που έστησε ο Ηρώδης για τη Ρήγιλλα, τη χαρακτηρίζει «φως της οικίας» («Αππία Αννία Ρήγιλλα Ηρώδου γυνή, το φως της οικίας») και αναφέρεται ότι την πένθησε αναρτώντας στην έπαυλή του μαύρα παραπετάσματα. Ο Φιλόστρατος περιγράφει τους ακραίους τρόπους με τους οποίους πένθησε τις κόρες του και τους χαρακτηρίζει και αυτός υπερβολικούς («επένθει δε ταις υπεροβολαίς ταύταις τας θυγατέρας»).
Μια σημαντική ανακάλυψη
Παρά την επιθυμία του να ταφεί στον Μαραθώνα, οι Αθηναίοι άρπαξαν το σώμα του και το μετέφεραν στην Αθήνα, όπου οι πολίτες το δέχθηκαν με δάκρυα και επευφημίες, και το έθαψαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Ως το 1977, λόγω των γλυπτών και των επιγραφών που είχαν βρεθεί, οι επιστήμονες είχαν πια πεισθεί για την ορθότητα της ερμηνείας του Κ. Ρωμαίου και για την ύπαρξη έπαυλης του πάμπλουτου Ηρώδη κάπου στην περιοχή της Λουκούς. Αγνωστη όμως παρέμενε η ακριβής θέση της, καθώς τίποτε δεν είχε αποκαλυφθεί από το ίδιο το οικοδόμημα. Το φθινόπωρο του 1977 η Ε' Εφορεία Αρχαιοτήτων, με προϊστάμενο τον Γ. Σταϊνχάουερ, ενέκρινε το αίτημά μου για πραγματοποίηση ανασκαφικής έρευνας για τον εντοπισμό της έπαυλης, την οποία και μου ανέθεσε. Η επιλογή του σημείου όπου θα πραγματοποιούνταν οι πρώτες ανασκαφικές τομές δεν ήταν εύκολη, καθώς η περιοχή στην οποία είχαν βρεθεί διάσπαρτες οι διάφορες αρχαιότητες ήταν εκτεταμένη. Η πρώτη μου τομή όμως αποκάλυψε αμέσως τη θαυμάσια προτομή του Αντινόου και οι άλλες έδωσαν σε λίγες ημέρες τα πολυτελή αρχιτεκτονικά λείψανα που ζητούσαμε, μαζί με πολυάριθμα άλλα γλυπτά, μεταξύ των οποίων και η γνωστή αττική επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ., που απεικονίζει τη νεκρή με τη δούλη της. Με τις αποκαλύψεις αυτές επιβεβαιώθηκε απολύτως η υπόθεση που ο Ρωμαίος είχε διατυπώσει 70 χρόνια νωρίτερα και η πρόβλεψή του ότι «όποιος σκάψει την έπαυλη θα βρει έργα πέρα και πάνω από κάθε προσδοκία».
Η ανασκαφή συνεχίζεται ως σήμερα από την ίδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, φέροντας στο φως την ασύλληπτη πολυτέλεια της έπαυλης που οικοδόμησε ο Ηρώδης στη Θυρεάτιδα, για να εκμεταλλευθεί τον απέραντο ελαιώνα της, αλλά και δεκάδες έργα πλαστικής, τα οποία μαρτυρούν το συλλεκτικό πάθος που έτρεφε για τα γλυπτά, σε μια εποχή παρακμής και υποτέλειας για την Ελλάδα. Είναι βέβαιο ότι η αποκάλυψη περισσότερων γλυπτών και αρχιτεκτονικών ευρημάτων θα συνεχισθεί, και ευχή μου είναι να συμπληρωθεί με την ίδρυση ενός μουσείου αντάξιου της γλυπτοθήκης του Ηρώδη.
Ο κ. Παναγιώτης Β. Φάκλαρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέλος της πανεπιστημιακής ανασκαφής της Βεργίνας.
http://www.tovima.gr ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 13/02/2000
Πέρα από το περίφημο ωδείο με στέγη από πανάκριβο ξύλο κέδρου που ανήγειρε το 160 μ.Χ. προς τιμήν της Ρηγίλλης και τα άλλα κτίρια που δώρισε στην Αθήνα, πολλά ακόμη λαμπρά οικοδομήματα σε διάφορες πόλεις και ιερά (Ολυμπία, Δελφοί, Αλεξάνδρεια, Κόρινθος κ.α.) αποτελούν δωρεές του. Αναμφισβήτητα ήταν ιδιόρρυθμης ιδιοσυγκρασίας και η προσωπικότητά του παραμένει αμφιλεγόμενη. Μερικοί τον θεωρούσαν ευεργέτη και άλλοι διεστραμμένο εγκληματία. Οι πολυάριθμοι και αδιευκρίνιστοι θάνατοι που συνέβησαν στο άμεσο περιβάλλον του τροφοδότησαν τη δεύτερη άποψη.
Σύμφωνα με τον σοφιστή Φιλόστρατο (βασική πηγή για τον βίο του Ηρώδη) με εντολή του ένας δούλος σκότωσε με κλωτσιά την έγκυο Ρήγιλλα. Ο αδελφός της, ο ύπατος Βραδούας, τον μήνυσε και ο Ηρώδης προσήχθη σε δίκη στη Ρώμη αλλά αθωώθηκε, παρά τις αναπάντητες υποψίες. Επίσης τα παιδιά του Ελπινίκη, Παναθηναΐς, Αθηναΐς και Ρήγιλος, πέθαναν σε νεαρή ηλικία υπό σκοτεινές συνθήκες, όπως και οι τρεις νεαροί νέγροι (Πολυδευκίων, Αχιλλεύς και Μέμνων), που αποτελούσαν την ιδιαίτερη συντροφιά του, ενώ οι αγαπημένες του δίδυμες οινοχόοι φέρονται ότι σκοτώθηκαν από κεραυνό. Ο μόνος από την οικογένεια που απέμεινε ήταν ο γιος του Αττικός, ο οποίος έπασχε από διανοητική ασθένεια και για να μάθει την αλφάβητο ο Ηρώδης ανέτρεφε μαζί του 24 αγόρια που το καθένα είχε για όνομα ένα γράμμα της αλφαβήτου! Πάντως ο Ηρώδης εμφανίστηκε να πενθεί για τους θανάτους αυτούς στήνοντας αγάλματα της Ρηγίλλης και των τριών εφήβων στις επαύλεις του, όπως ακριβώς είχε κάνει και ο φίλος του αυτοκράτωρ Αδριανός για τον δικό του πρόωρα χαμένο ευνοούμενο, τον Αντίνοο, του οποίου το άγαλμα που έστησε ο Ηρώδης στη Λουκού βρήκαμε στην ανασκαφή του 1977. Σε επιγραφή που βρέθηκε στην Κηφισιά, από άγαλμα που έστησε ο Ηρώδης για τη Ρήγιλλα, τη χαρακτηρίζει «φως της οικίας» («Αππία Αννία Ρήγιλλα Ηρώδου γυνή, το φως της οικίας») και αναφέρεται ότι την πένθησε αναρτώντας στην έπαυλή του μαύρα παραπετάσματα. Ο Φιλόστρατος περιγράφει τους ακραίους τρόπους με τους οποίους πένθησε τις κόρες του και τους χαρακτηρίζει και αυτός υπερβολικούς («επένθει δε ταις υπεροβολαίς ταύταις τας θυγατέρας»).
Μια σημαντική ανακάλυψη
Παρά την επιθυμία του να ταφεί στον Μαραθώνα, οι Αθηναίοι άρπαξαν το σώμα του και το μετέφεραν στην Αθήνα, όπου οι πολίτες το δέχθηκαν με δάκρυα και επευφημίες, και το έθαψαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Ως το 1977, λόγω των γλυπτών και των επιγραφών που είχαν βρεθεί, οι επιστήμονες είχαν πια πεισθεί για την ορθότητα της ερμηνείας του Κ. Ρωμαίου και για την ύπαρξη έπαυλης του πάμπλουτου Ηρώδη κάπου στην περιοχή της Λουκούς. Αγνωστη όμως παρέμενε η ακριβής θέση της, καθώς τίποτε δεν είχε αποκαλυφθεί από το ίδιο το οικοδόμημα. Το φθινόπωρο του 1977 η Ε' Εφορεία Αρχαιοτήτων, με προϊστάμενο τον Γ. Σταϊνχάουερ, ενέκρινε το αίτημά μου για πραγματοποίηση ανασκαφικής έρευνας για τον εντοπισμό της έπαυλης, την οποία και μου ανέθεσε. Η επιλογή του σημείου όπου θα πραγματοποιούνταν οι πρώτες ανασκαφικές τομές δεν ήταν εύκολη, καθώς η περιοχή στην οποία είχαν βρεθεί διάσπαρτες οι διάφορες αρχαιότητες ήταν εκτεταμένη. Η πρώτη μου τομή όμως αποκάλυψε αμέσως τη θαυμάσια προτομή του Αντινόου και οι άλλες έδωσαν σε λίγες ημέρες τα πολυτελή αρχιτεκτονικά λείψανα που ζητούσαμε, μαζί με πολυάριθμα άλλα γλυπτά, μεταξύ των οποίων και η γνωστή αττική επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ., που απεικονίζει τη νεκρή με τη δούλη της. Με τις αποκαλύψεις αυτές επιβεβαιώθηκε απολύτως η υπόθεση που ο Ρωμαίος είχε διατυπώσει 70 χρόνια νωρίτερα και η πρόβλεψή του ότι «όποιος σκάψει την έπαυλη θα βρει έργα πέρα και πάνω από κάθε προσδοκία».
Η ανασκαφή συνεχίζεται ως σήμερα από την ίδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, φέροντας στο φως την ασύλληπτη πολυτέλεια της έπαυλης που οικοδόμησε ο Ηρώδης στη Θυρεάτιδα, για να εκμεταλλευθεί τον απέραντο ελαιώνα της, αλλά και δεκάδες έργα πλαστικής, τα οποία μαρτυρούν το συλλεκτικό πάθος που έτρεφε για τα γλυπτά, σε μια εποχή παρακμής και υποτέλειας για την Ελλάδα. Είναι βέβαιο ότι η αποκάλυψη περισσότερων γλυπτών και αρχιτεκτονικών ευρημάτων θα συνεχισθεί, και ευχή μου είναι να συμπληρωθεί με την ίδρυση ενός μουσείου αντάξιου της γλυπτοθήκης του Ηρώδη.
Ο κ. Παναγιώτης Β. Φάκλαρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέλος της πανεπιστημιακής ανασκαφής της Βεργίνας.
http://www.tovima.gr ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 13/02/2000
https://ellinondiktyo.blogspot.com/2010/05/blog-post.html
Δημοσίευση σχολίου