Δημητσάνα - Στεμνίτσα, ταξίδι στους θρύλους και τις παραδόσεις

Του Κώστα Κατσίγιαννη

Το καλοκαίρι μπορεί να τελείωσε, αλλά η oρεινή Αρκαδία παραμένει από τις καλύτερες λύσεις για διαφυγή και ξεκούραση. Στο ορεινό της τοπίο έχουν αφομοιωθεί με ιδανικό τρόπο παραδοσιακά χωριά κι αν αφουγκραστείς τον αγέρα που χαϊδεύει τις πλαγιές του Μαίναλου και τα πετρόχτιστα σπίτια των οικισμών, θα ακούσεις να σου μιλάει για την ένδοξη ιστορία τους. Περιδιαβαίνοντας την καρδιά της ορεινής Αρκαδίας, κυριολεκτικά «πέφτεις» πάνω στη Δημητσάνα.

Έπειτα από κάποια στροφή του δρόμου κλείνει ξαφνικά ο ορίζοντας από δύο αντικριστούς λόφους όπου τα πυκνά δομημένα πέτρινα σπίτια και πυργόσπιτα του χωριού σε κοιτούν από ψηλά. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.000 μέτρων πάνω από τον Λούσιο και υπήρξε το σπουδαιότερο κέντρο ανεφοδιασμού σε μπαρούτι κατά την Επανάσταση του 1821, γράφοντας έτσι την ιστορία της με βροντερό τρόπο.

Λίγο νοτιότερα της Δημητσάνας βρίσκεται ακόμα ένα σημαντικό χωριό, η Στεμνίτσα. Χτισμένη ανάμεσα σε τέσσερις ρεματιές, δεν αποτελεί απλώς ένα συνηθισμένο πέρασμα, αλλά διεκδικεί τη θέση της στον τουριστικό χάρτη, κρατώντας τη δική της ταυτότητα και ιστορία. Σε αυτήν κατέχει περίοπτη θέση η Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας. Σήμερα, στη Στεμνίτσα μπορεί να υπάρχουν κι άλλα εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, τίποτε όμως δεν μπορεί να φτάσει την ακμή που γνώρισε η παραδοσιακή τέχνη τον 18ο και 19ο αιώνα.

Τότε οι τεχνίτες ταξίδευαν σε όλη την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με τις στεμνιτσιώτικες καμπάνες που ήταν φημισμένες για τον ήχο τους να ταξιδεύουν στις εκκλησιές της Μόσχας, της Οδησσού και του Κιέβου. Το μυστικό της επιτυχίας, όμως, δεν διέρρεε καθώς οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν συνθηματική γλώσσα φυλάσσοντας τα μυστικά τους.

Αυτά τα μυστικά τα έχουν μεταλαμπαδεύσει στους σημερινούς σπουδαστές της παραδοσιακής τέχνης. Μια μικρή επίδειξη από την τέχνη της κατεργασίας των μετάλλων σε καθηλώνει, μέχρι το αδιάφορο μέταλλο να πάρει μορφή και αξία από την ιστορία που συμβολίζει και όχι μόνο από την καθαρότητά του.

Δημητσάνα

Ζωντανό μάθημα Ιστορίας

Ανηφορίζοντας, σύντομα θα βρεθείς στον στενό κεντρικό δρόμο της Δημητσάνας από όπου ξεκινούν δρομάκια που διασχίζουν τους λόφους του οικισμού. Από εκεί ξεκινά και το παλιό καλντερίμι, όπου υπάρχει δομή και κανόνας: δεξιά ανεβαίνεις, αριστερά κατεβαίνεις, ενώ στη μέση υπάρχει πέτρινο λούκι για τη ροή του νερού. Μου το εξηγεί ένας ευγενικός γέροντας που έμοιαζε να έχει γίνει ένα με την καρέκλα του στην άκρη του στενού πεζοδρομίου, παίζοντας αργά και με σίγουρες κινήσεις το κομπολόι του. Πρόθυμα και με μια ελαφριά λάμψη στα μάτια, συνεχίζει την κουβέντα περιγράφοντας την παλιά ζωή της Δημητσάνας.

Τότε που ζούσαν εδώ πάνω από 1.500 άτομα, που κάθε Κυριακή γινόταν παζάρι και δεν υπήρχε επάγγελμα που να μην ανθούσε στον οικισμό. Σήμερα ζουν περίπου 250 κάτοικοι, έχει αρκετούς φιλόξενους ξενώνες και ταβέρνες και γνωρίζει μια μικρή τουριστική ανάπτυξη. Πλέον τη θέση των οπλαρχηγών του 1821 έχουν πάρει τα κάθε είδους 4Χ4 οχήματα του Σαββατοκύριακου και οι επίδοξοι εξερευνητές του Λούσιου και της γύρω περιοχής. Τα ταβερνάκια, τα καφέ και οι ξενώνες ξεφυτρώνουν εκεί που κάποτε κυριαρχούσαν οινοπωλεία, εμπορικά και τσαγκάρικα.

Όμως και σήμερα εύκολα ανακαλύπτεις ανάμεσα στα στενά της μέρος της ιστορίας της, όπως το συμπαγές κομμάτι τείχους από την υστεροαρχαϊκή και ελληνιστική περίοδο. Επίσης την πλατεία της Αγίας Κυριακής με τη θρυλική βιβλιοθήκη, το σπίτι του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ και βέβαια το μεγάλο πέτρινο ρολόι στο κέντρο που έφτιαξαν μάστορες από την Τήνο κατόπιν παραγγελίας των Δημητσιαναίων της Αμερικής.

Αξίζει να δείτε:

Το υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης

Αναβιώνει με τον καλύτερο τρόπο ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα προβιομηχανικών εγκαταστάσεων. Υπάρχει ένα σύνολο αναστυλωμένων κτισμάτων και με έναν σύντομο περίπατο θα γνωρίσετε τον τρόπο παραγωγής μπαρουτιού και μεταποίησης που χρησιμοποιούσαν παλαιότερα. Το Μουσείο ανήκει στο Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς και είναι ανοιχτό καθημερινά εκτός Τρίτης. Τις θερινές ώρες 10.00-18.00 και από 16 Οκτωβρίου-28 Φεβρουαρίου 10:00-17:00. Τηλ: 27950-31630

Μονή Αιμυαλών

Το αρχικά μικρό ασκηταριό, με τα χρόνια έγινε οργανωμένη και ιστορική μονή, ενώ το καθολικό της κτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου. Εκατό μέτρα περίπου πριν από την είσοδο της μονής, τα δύο κυπαρίσσια φυτεύτηκαν στη μνήμη των δυο αδελφών του Κολοκοτρώνη που συμμετείχαν στη μάχη εδώ και σκοτώθηκαν με ακόμα 4 συντρόφους τους.

Μονή Προδρόμου

Από τις εντυπωσιακότερες μονές της χώρας. Τα κελιά του μοναστηριού αιωρούνται πάνω απ’ τον γκρεμό και τα ξύλινα μπαλκόνια ρίχνουν το βλέμμα τους στο φαράγγι, προσφέροντας μια ιδιαίτερη εικόνα. Πρέπει να ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα επί Μανουήλ Κομνηνού στη θέση παλιών ασκηταριών που υπήρχαν απ’ τον 12ο αιώνα. Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Μονή Φιλοσόφου

Σε μια χαράδρα του Λούσιου βρίσκεται η Μονή Φιλοσόφου. Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και ο ναός της ιδρύθηκε το 1691, διαθέτοντας το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Μόλις 600 μέτρα από τη νέα μονή Φιλοσόφου βρίσκεται η παλαιά μονή (με το οστεοφυλάκιο του ερημωμένου καθολικού) που ιδρύθηκε το 963-967 και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη ζωή της ευρύτερης περιοχής.

Βιβλιοθήκη της Δημητσάνας
Η Βιβλιοθήκη βρίσκεται σε κτίσμα της παλιάς θρυλικής Σχολής του χωριού και αριθμεί πάνω από 35.000 τόμους και άλλα έγγραφα - αλλά και άλλα ιστορικά αντικείμενα, όπως τη σέλα του αλόγου του Παπαφλέσσα. Είναι ανοιχτή για το κοινό Τρίτη-Σάββατο από 9:00-14:00, Κυριακή και Δευτέρα είναι κλειστή. Τηλ: 27950 31219.

Στεμνίτσα

Η χωριατοπούλα του Μοριά (ή, Κόσμημα στις πλαγιές του Μαινάλου)

Η Στεμνίτσα, αν και σήμερα παρουσιάζει τουριστική ανάπτυξη, κάποτε χρησίμευσε ως έδρα του Θ. Κολοκοτρώνη, που την αποκαλούσε «χωριατοπούλα του Μοριά». Παντού σχεδόν θα συναντάτε ξενώνες και ταβέρνες, αλλά θα χρειαστεί να περπατήσετε αρκετά μέσα στον οικισμό για να ψηλαφήσετε την ψυχή του τόπου. Ξεκινήστε απ’ την καρδιά του οικισμού, έναν στενό δρόμο που γύρω του συγκεντρώνονται μαγαζιά, εργαστήρια και δημόσια κτίρια. Ο δρόμος κάποια στιγμή ανοίγει, σχηματίζοντας την πλατεία του χωριού με τα καφενεία, το δημαρχείο και τις ταβέρνες να αποτελούν τον κοινωνικό πυρήνα της Στεμνίτσας.

Εκεί βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το περίτεχνο καμπαναριό, το οποίο έχει μια ιδιαίτερη ιστορία, καθώς δεν βρίσκεται δίπλα στην εκκλησιά, αλλά απέναντι, στην άλλη πλευρά του δρόμου. Οι ντόπιοι αναφέρουν ότι όταν κτιζόταν η εκκλησία, ο παπάς για κάποιους λόγους είχε θυμώσει με κάποιον συγχωριανό του. Για να τον τιμωρήσει, του έκοψε τη θέα, βάζοντας να χτίσουν το καμπαναριό μπροστά στο σπίτι του κι ας ήταν απέναντι από την εκκλησία!
Μέσα στο χωριό κάποια στιγμή θα συνειδητοποιήσετε ότι από κάθε σχεδόν σημείο ξεκινά ένα στενό.

Όποιο και να ακολουθήσετε, σε κάποιο ενδιαφέρον σημείο θα φτάσετε, καθώς όλα τα καλντερίμια ανεβοκατεβαίνουν μέσα στο χωριό και κάποια σταματούν σε μεγάλες αυλές, ή άλλα συνεχίζουν ως μονοπάτια που οδηγούν σε χωράφια και σε πηγές του δάσους του Μαίναλου. Καλό είναι να κάνετε και μια βόλτα στην ιστορική γειτονιά του Κάστρου με τα κτίρια-κοσμήματα, όπως αυτό του οπλαρχηγού του 1821 Γεωργίου Ροϊλού. Επίσης αξίζει να ψάξετε τα εντυπωσιακά τριώροφα σπίτια, όπως το Τρικολώνιο του 1854 αλλά και την οικία Χατζή που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο απ’ το 1985.

Αξίζει να δείτε:

Λαογραφικό Μουσείο

Στεγάζεται σε αναπαλαιωμένο κτίριο του 18ου αιώνα και είναι από τα καλύτερα λαογραφικά μουσεία της Ελλάδας. Ομως το μουσείο βρίσκεται σε στάδιο επανέκθεσης και θα είναι κλειστό για περίπου ένα χρόνο. «Από το 1985 έως σήμερα έγραψε τη δική του ιστορία στον πολιτισμό της χώρας. Είμαστε σίγουροι ότι όταν θα είναι έτοιμο, θα ξαναγράψει νέες σελίδες ιστορίας» λένε με εμφανή περηφάνια οι υπεύθυνοι (Τηλ. 27950 81252).

Παραδοσιακή Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας

Η Σχολή προσφέρει στους σπουδαστές της δωρεάν επιδότηση ενοικίου, σίτιση, εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές εκδρομές και συμμετοχή σε εκθέσεις και διαγωνισμούς. Το σχολείο βρίσκεται σε διώροφο παραδοσιακό κτίριο που κάποτε στέγαζε το παλιό Δημοτικό Σχολείο. Σήμερα στη Σχολή υπάρχουν όλα τα μέσα και αποτελεί φυτώριο για τεχνίτες-αργυροχρυσοχόους που δουλεύουν χαλκό και ασήμι και μπορούν να εισαχθούν στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Αρχικά ήταν ΤΕΕ, αλλά από το 2006 έγινε επαγγελματική Σχολή (τηλ. 27950 81227).

Info -Menalon Trail

Το «Μονοπάτι του Μαινάλου» είναι το πρώτο μονοπάτι στην Ελλάδα το οποίο πιστοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Πεζοπόρων (ERA), τονώνοντας το τουριστικό ενδιαφέρον για την περιοχή, προσελκύοντας πεζοπόρους από όλη την Ευρώπη. Χαρακτηριστικό της ανταπόκρισης του συγκεκριμένου κοινού, είναι ότι ιδιοκτήτης ξενοδοχειακού συγκροτήματος στη Δημητσάνα ανέφερε ότι μέσα σε ένα χρόνο είχε αύξηση 200% του τζίρου του!

Η διαδρομή έχει μήκος 75 χλμ. χωρίζεται σε 8 τμήματα με αφετηρία τη Στεμνίτσα και προορισμό τα Λαγκάδια, ενώνοντας ενδιάμεσα τα χωριά Δημητσάνα, Ζιγοβίστι, Ελάτη, Βυτίνα, Νυμφασία, Μαγούλιανα και Βαλτεσινίκο. Πιστοποιήθηκε το 2015 από την European Ramblers Association (ERA) και αυτό σημαίνει σημαντική εγγύηση ποιότητας και ασφάλειας. (Πάντως, καλό είναι πριν ξεκινήσετε να ρωτήσετε κάποιον ντόπιο για το πόσες πιθανότητες έχετε να συναντήσετε τσοπανόσκυλα στην πεζοπορική διαδρομή που αποφασίσατε να κάνετε).

Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής, 4 Οκτωβρίου

Φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης

liberal