Αρθρο της Μπάντου Λαμπρινής
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΩΝ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΧΗ
Εν όψει των ευρωεκλογών που πλησιάζουν το άρθρο αυτό αναφέρεται στην σημασία των ευρωεκλογών και στην αποχή των πολιτών που παρατηρείται όλο και περισσότερο τις τελευταίες δεκαετίες. Οι ευρωεκλογές ισχύουν στην χώρα μας από το 1981, όπου διεξήχθησαν για πρώτη φορά. Συγκεκριμένα, στις 28 Μαΐου 1979, ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής υπογράφει στο Ζάππειο Μέγαρο τη Συνθήκη Προσχωρήσεως της Ελλάδας στην ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα). Ένα μήνα αργότερα, η Βουλή των Ελλήνων επικυρώνει τη Συνθήκη, η οποία τίθεται σε ισχύ στις 2 Ιανουαρίου του 1981. Οι πρώτες ευρωεκλογές διεξήχθησαν τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.
Ιστορικό των ευρωεκλογών στη χώρα μας
Στις 18 Οκτωβρίου του 1981 διεξήχθησαν διπλές εκλογές -οι εθνικές, όπου εκλέχθηκαν 300 βουλευτές για την εκπροσώπηση του ελληνικού λαού στη Βουλή και οι ευρωεκλογές όπου ορίστηκαν 24 ευρωβουλευτές που θα εκπροσωπήσουν τη χώρα στο ευρωκοινοβούλιο. Οι δύο εκλογικές αναμετρήσεις διεξήχθησαν με διαφορετικό εκλογικό σύστημα. Οι βουλευτικές εκλογές με ενισχυμένη αναλογική αλλά οι ευρωεκλογές με απλή αναλογική. Οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές για το έτος 1981 ήταν 208, στις ευρωεκλογές ψήφισαν 5.752.344 πολίτες και η αποχή ανήλθε στο 18,51%, ενώ στο ίδιο ποσοστό κινήθηκε η αποχή και στις βουλευτικές εκλογές.
Οι δεύτερες ευρωεκλογές γίνονται τον Ιούνιο του 1984 ταυτόχρονα στην Ελλάδα και στα υπόλοιπα εννέα κράτη μέλη της τότε ΕΟΚ. Ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή των ευρωεκλογών, η Βουλή των Ελλήνων τροποποιεί τον εκλογικό νόμο του 1981, καταργώντας το ασυμβίβαστο της ιδιότητας του βουλευτή και του ευρωβουλευτή, για τις δύο πρώτες θέσεις του ευρωψηφοδελτίου. Για πρώτη φορά εκπροσωπείται στο ευρωκοινοβούλιο η ΕΠΕΝ που ζητάει αποφυλάκιση των πραξικοπηματιών. Στην αναμέτρηση του 1984 είναι συντριπτική η επικράτηση του δικομματισμού. Το εκλογικό σύστημα ήταν η απλή αναλογική με τη διαδικασία της λίστας. Οι τρίτες ευρωεκλογές έλαβαν χώρα τον Ιούνιο του 1989 ταυτόχρονα με τις βουλευτικές εκλογές. Διενεργήθηκαν με βάση τους νόμους 1180/81, 1427/84 και το υπ' αριθμόν 259/89 Προεδρικό Διάταγμα, ενώ το εκλογικό σύστημα ήταν επίσης, η απλή αναλογική με τη διαδικασία της λίστας.
Από τις ευρωεκλογές του 1989 μέχρι την 12η Ιουνίου του 1994, όπου διεξάγονται οι τέταρτες ευρωεκλογές, μεσολάβησαν σημαντικά γεγονότα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, όπως το γεγονός ότι το 1992 υπογράφεται η Συνθήκη Μάαστριχτ ή αλλιώς Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία τίθεται σε ισχύ ένα χρόνο αργότερα, το 1993.
Από τότε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα μετονομάζεται σε «Ευρωπαϊκή Ένωση». Οι επόμενες ευρωεκλογές διεξήχθησαν το 1999 και η Ελλάδα γίνεται μέλος της ΟΝΕ. Τον ίδιο χρόνο τίθεται σε εφαρμογή η Συνθήκη του Άμστερνταμ, αν και είχε υπογραφεί το 1997, η οποία καλύπτει κάποια κενά της συνθήκης του Μάαστριχτ και θεσπίζει τη θέση του ύπατου εκπροσώπου για τη διαχείριση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής.
Στις επόμενες ευρωεκλογές, του 2004, η Ελλάδα εκλέγει 24 βουλευτές, βάσει της Συνθήκης της Νίκαιας, η οποία είχε υπογραφεί το 2001 και ξεκίνησε να εφαρμόζεται από το 2003. Με τη Συνθήκη της Νίκαιας, αυξήθηκαν οι νομοθετικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου και επεκτάθηκε σε περισσότερους τομείς το σύστημα ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία στους κόλπους του Συμβουλίου. Στις παραπάνω εκλογές τα ποσοστά αποχής δεν ήταν ιδιαίτερα υψηλά, ενώ το ποσοστό αποχής για τις ευρωεκλογές του 2004 έφτασε στο 36,78%.
Την 7 η Ιουνίου 2009, διεξάγονται οι έκτες κατά σειρά ευρωεκλογές. Το εκλογικό ήταν η απλή αναλογική, ενώ οι ευρωβουλευτές εξελέγησαν με τη διαδικασία της λίστας, με ελάχιστο ποσοστό 3% για την είσοδο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ παράλληλα οι έδρες της Ελλάδας μειώθηκαν κατά δύο, δηλαδή σε 22 από 24 που ήταν. Ωστόσο, λίγους μήνες μετά στις 4 Οκτωβρίου έγιναν πρόωρες εκλογές, εξαιτίας της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης, όπως της αύξησης τους χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2008. Χαρακτηριστικό στοιχείο των Ευρωεκλογών του 2009 ήταν η μεγάλη αποχή καθώς η συμμετοχή έφτασε μόλις το 43%.
Οι επόμενες ευρωεκλογές έλαβαν χώρα τον Μάιο του 2014. Το εκλογικό σύστημα ήταν η απλή αναλογική και για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε η διαδικασία επιλογής βουλευτών με σταυρό, αντί για λίστα. Η Ελλάδα είχε το δικαίωμα εκλογής 21 ευρωβουλευτών, έναν λιγότερο από τις προηγούμενες ευρωεκλογές, λόγω της εισόδου της Κροατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και της ανακατανομής των εδρών. Η αποχή κυμάνθηκε επίσης, σε υψηλά επίπεδα, αγγίζοντας το 40,67%.
Οι τελευταίες μέχρι στιγμής ευρωεκλογές, έλαβαν χώρα στις 26 Μαΐου του 2019.Το εκλογικό σύστημα ήταν το ίδιο με τις προηγούμενες ευρωεκλογές, δηλαδή απλή αναλογική με τη διαδικασία του σταυρού. Η Ελλάδα είχε επίσης, το δικαίωμα εκλογής 21 ευρωβουλευτών. Οι ευρωεκλογές του 2019 πραγματοποιήθηκαν μαζί με τον α' γύρο των ελληνικών αυτοδιοικητικών εκλογών του 2019. Τα ποσοστά αποχής στην Ευρώπη κυμαίνονταν από 11% έως και 70%, ενώ η Ελλάδα βρισκόταν στην
έκτη θέση, καθώς συμμετείχε μόνο το 58% των πολιτών.
Ο θεσμός του Ευρωκοινοβουλίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ιδρύθηκε το 1958 και είναι το μόνο θεσμικό όργανο της ΕΕ του οποίου οι εκπρόσωποι εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες, ενώ είναι ένας από τους τρεις συννομοθέτες μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εκλέγονται έμμεσα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκπροσωπεί τα συμφέροντα των πολιτών της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ, υπεύθυνη για την πρόταση και την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ και την καθημερινή λειτουργία της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς και τις προτεραιότητες της ΕΕ, ενώ δεν διαπραγματεύεται ούτε εκδίδει ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τέλος, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκπροσωπεί τα συμφέροντα των χωρών, διαμορφώνει προτάσεις της Επιτροπής, θεσπίζει τη νομοθεσία της ΕΕ και συντονίζει τις πολιτικές της.
Οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, γνωστές και ως ευρωεκλογές, λαμβάνουν χώρα κάθε πέντε χρόνια με το σύστημα της καθολικής ψηφοφορίας. Ο αριθμός των ευρωβουλευτών που εκλέγονται από κάθε χώρα της ΕΕ συμφωνείται πριν από κάθε εκλογική διαδικασία και βασίζεται στην αρχή της φθίνουσας αναλογικότητας, που σημαίνει ότι κάθε ευρωβουλευτής από μια μεγαλύτερη χώρα αντιπροσωπεύει περισσότερους ανθρώπους από έναν ευρωβουλευτή από μια μικρότερη χώρα. Ο ελάχιστος αριθμός ευρωβουλευτών από οποιαδήποτε χώρα είναι έξι και ο μέγιστος αριθμός είναι 96. Το σύνολο δεν μπορεί να ξεπεράσει τους 750 συν τον πρόεδρο.
Μέχρι το 2019, οι Ευρωπαίοι πολίτες εξέλεγαν 751 μέλη για το ευρωκοινοβούλιο.
Από συστάσεως του, το 1979, τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου εκλέγονται με λαϊκή ψηφοφορία. Μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2020 τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου μειώθηκαν σε 705 (συμπεριλαμβανομένης της έδρας του προέδρου). Τον Ιούνιο του 2024, θα εκλεγούν συνολικά 720 ευρωβουλευτές, 15 περισσότεροι σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές.
Τα πολιτικά κόμματα πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον το 3% των ψήφων για να μπορέσουν να εκλέξουν ευρωβουλευτή. Οι ευρωβουλευτές διαμορφώνουν και αποφασίζουν για νέους νόμους που επηρεάζουν όλες τις πτυχές της ζωής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θέτοντας στο επίκεντρο σημαντικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά θέματα. Οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου χωρίζονται σε πολιτικές ομάδες. Για να σχηματιστεί μια πολιτική ομάδα απαιτούνται τουλάχιστον 23 βουλευτές που πρέπει να εκπροσωπούν τουλάχιστον το ένα τέταρτο του συνόλου των κρατών μελών. Σήμερα υπάρχουν 7 πολιτικές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D), Renew (Φιλελεύθεροι), ομάδα των Πρασίνων/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία, ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ΕCR-ευρωσκεπτικιστές), ομάδα Ταυτότητας και Δημοκρατίας (ΙD-ακροδεξιά), ομάδα της Αριστεράς στο ΕΚ (GUE/NGL).
Η πολιτική αποχή
Σε ένα δημοκρατικό κράτος η εκλογική διαδικασία θεωρείται ύψιστος θεσμός. Ήδη από τον 18ο, το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική ζωή κατοχυρώνεται ως πολιτικό δικαίωμα στα περισσότερα Συντάγματα. Η συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι είναι ένας τύπος άμεσης δημοκρατίας που σημαίνει εμπλοκή των πολιτών στην διαχείριση των πολιτικών υποθέσεων. Ωστόσο, σε κάθε είδους εκλογές, είτε στις ευρωεκλογές, είτε στις εθνικές ή τοπικές, παρατηρείται η ίδια σκέψη στους πολίτες -το αν θα ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα ή θα «δηλώσουν» αποχή-.
Η αποχή είναι μια ενέργεια μέσα από την οποία ο ψηφοφόρος εκφράζει την απογοήτευσή του για τα πολιτικά δρώμενα, δηλαδή με το να μην επιλέξει κανέναν από τους διαθέσιμους υποψηφίους βουλευτές. Η αποχή αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη, καθώς είναι μια ενέργεια που ολοένα και αυξάνεται, κυρίως λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών-Κυβερνήσεων που συνεπάγεται αδιαφορία και απαξίωση των πολιτών απέναντι στους πολιτικούς, τα κόμματα και τις αρχές που πρεσβεύουν.
Άλλος παράγοντας που αποτρέπει τους ψηφοφόρους από το να συμμετέχουν στις εκλογές είναι η πολιτική σταθερότητα και η νοοτροπία του ‘δεν αλλάζει τίποτα’. Οι πολίτες βλέποντας τα πολιτικά κόμματα να μην ακούν την φωνή των πολιτών, αντ ’αυτού να νοιάζονται περισσότερο για την ικανοποίηση των δικών τους συμφερόντων, αντιλαμβάνονται ότι η ψήφος τους δεν θα επηρεάσει σημαντικά το εκλογικό αποτέλεσμα.
Το πελατειακό κράτος είναι ακόμα ένας λόγος αποχής των πολιτών από τις εκλογές.
Πολλοί υπουργοί, βουλευτές, δήμαρχοι, περιφερειάρχες κ.α. δημιουργούν τον «δικό» τους πολιτικό κύκλο, ικανοποιώντας τα αιτήματα των ανθρώπων που τα υποστηρίζουν και προωθώντας και διορίζοντας τα «δικά» τους άτομα (είτε είναι συγγενείς, είτε γνωστοί, είτε συνεργάτες τους) σε σημαντικές θέσεις, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Το λεγόμενο “βύσμα” είναι μεγάλη παθογένεια για την δημοκρατία. Επίσης, οδηγεί και στην αναξιοκρατία, καθώς τα άτομα που προωθούνται δεν έχουν πάντοτε τα απαραίτητα προσόντα, τις γνώσεις και ικανότητες. Αντιθέτως, η αξία τους μετράται ανάλογα με το κατά πόσο εξυπηρετούν τα συμφέροντα των κομμάτων.
Το πελατειακό κράτος, η αδιαφάνεια λόγω των παρασκηνιακών δραστηριοτήτων, η αναξιοκρατία, η αδιαφορία, η ανομία, η ευνοιοκρατία κλπ. που αποτελούν πλήγματα για ένα δημοκρατικό κράτος, που δυστυχώς αντί να διορθώνονται, διογκώνονται, εξαιτίας της νοοτροπίας που επικρατεί, της πολιτικής αδράνειας, της έλλειψης παιδείας και κατ’ επέκταση κρίσης, της έλλειψη κοινωνικής συνείδησης κ.λπ.
Επιπλέον, η παγκόσμια οικονομική κρίση της τελευταίας περίπου δεκαετίας επηρέασε σημαντικά τον οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τομέα της χώρας μας και κατ’ επέκταση δημιούργησε κρίση στους θεσμούς και τις αξίες της.
Η πολιτική αποχή ενισχύει την παρακμή του πολιτικού συστήματος και την κυριαρχία πολιτικών κομμάτων που δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του λαού. Βέβαια, το πολιτικό κατεστημένο δεν αλλάζει από την μια μέρα στην άλλη. Απαιτείται αλλαγή σκέψης σε ατομικό επίπεδο για να επιτευχθεί αλλαγή νοοτροπίας και αντίληψης στην κοινωνία. Γι’ αυτό το λόγο είναι ζωτικής σημασίας η πολιτική συμμετοχή στις εκλογές, πόσο μάλλον στις ευρωεκλογές, μέσα από τις οποίες «αποφασίζουμε» για σημαντικά ευρωπαϊκά ζητήματα όπως η κλιματική κρίση, η πράσινη μετάβαση, η ενίσχυση της μικρομεσαία επιχειρηματικότητας, η ενεργειακή και πληθωριστική κρίση, η αγροτική πολιτική, τα οποία μας αφορούν όλους. Είναι σημαντικό να ακούγεται η «φωνή» κάθε κράτους-μέλους, ώστε να υπάρχει ισορροπία μέσα στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και να μην διακυβεύονται οι κοινές αρχές και αξίες που αποτελούν τα θεμέλια της ΕΕ, όπως ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα και κράτος δικαίου.
Δημοσίευση σχολίου